نقد جامعه‌شناختی نمایشنامۀ چهارصندوق بهرام بیضایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد

3 استاد گروه جامعه‌شناسی دانشگاه اصفهان

چکیده

نمایشنامۀ چهارصندوق نوشتۀ بهرام بیضایی با درون‌مایۀ‌ سیاسی _ اجتماعی در دهۀ چهل یکی از مناسب‌ترین نمونه‌های آثار این نمایشنامه‌نویس برای نقد جامعه‌شناختی ادبیات است. نقد جامعه‌شناختی ادبیات با ایجاد پیوند میان اثر ادبی و جامعه توانسته جایگاه و اهمیت خود را در میان انواع نقد نشان دهد و در حال حاضر یکی از روش‌های سودمند و کاربردی در بررسی آثار هنری به شمار می‌رود. روش مورد استفاده در این نوشتار روش ساختگرای تکوینی لوسین گلدمن است که ارکان و اصولی قابل ارتباط و تعمیم‌پذیر دارد. با بهره‌‌گیری از این روش، نمایشنامه براساس شخصیت‌ها که هر کدام نمایندۀ طبقه‌ای خاص از مردم جامعه هستند، تحلیل شده و نهایتاً مشخص می‌شود که چگونه بهرام بیضایی با نگاه موشکافانه، دریافت خود را از حوادث اجتماعی و سیاسی که در بستر تاریخ معاصر در جریان است، در قالب یک اثر هنری متعهد و جهت‌بخش به مخاطب ارائه می‌دهد و در نقش منتقد اجتماعی باعث گسترش آگاهی جمعی می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Sociological Approach to Bahram Beyzaee’s The Four Boxes

نویسندگان [English]

  • Farzaneh Heidari 1
  • Mahboubeh Khorasani 2
  • Fereydoun Vahida 3
چکیده [English]

With its socio-political themes, Bahram Beizaee’s play The Four Boxes, written in the 1940s, is highly amenable to the sociological approach in literary studies. Connecting society and the literary work, this approach has established itself as one of the most significant among critical approaches, and is now being employed as a useful and practical method in the analysis of artistic works. The method used in this article is Lucien Goldmann’s genetic structuralism which contains elements and principles that can be connected and generalized. Drawing on this method, we analyze the play based on its characters, each of whom represents a certain social layer. Finally, the article shows how through a committed and engaging artistic work, Beyzaee presents his deep understanding of the political and social events happening in contemporary history and, thus, expands public awareness as a social critic.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sociological Approach
  • Bahram Beyzaee
  • The Four Boxes
  • Social classes
آبراهامیان، ی. 1378. ایران بین دو انقلاب، ترجمه ا. گل محمدی و م. ا. فتاحی ولی لایی، تهران: نی.
ازغندی، ع. 1384. تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (1320-1357)، تهران: سمت.             
بشیریه، ح. 1378. جامعه‌شناسی سیاسی نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نی.
بهروز، م. 1380. شورشیان آرمانخواه؛ ناکامی چپ در ایران، ترجمه مهدی پرتوی. تهران: ققنوس.
بیضایی، ب. 1380. نمایش در ایران، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
_______. 1390. چهارصندوق [نمایشنامه]، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
پاسکادی، ی. 1376. «ساخت‌گرایی تکوینی و لوسین گلدمن». جامعه، فرهنگ، ادبیات، ترجمه محمد جعفر پوینده. تهران: چشمه. 53-69.
دووینیو، ژ. 1379. جامعه‌شناسی هنر، ترجمه مهدی سحابی، تهران: مرکز.
رنجبر، م. 1386. اوضاع سیاسی _ اجتماعی ایران در دهۀ 1340، زمانه، (57): 41-46.
غنی­نژاد، م. 1377. تجددطلبی و توسعه در ایران معاصر، تهران: مرکز.
گلدمن، ل. 1392. «روش ساخت‌گرای تکوینی در جامعه‌شناسی ادبیات». درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، محمدجعفر پوینده. تهران: نقش جهان. 174-193.
_______. 1371. جامعه‌شناسی ادبیات (دفاع از جامعه‌شناسی رمان)، ترجمه محمد پوینده، تهران: هوش و ابتکار.
فتوحی، م. 1392. سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران: سخن.
فرخی، ح. 1386. نمایشنامه‌نویسی در ایران از آغاز تا 1370، تهران: فرهنگستان هنر.
 نیکو رزم، س. 1390. «بررسی و تحلیل آثار و افکار بهرام بیضایی»، .www.louh.com
ولف، ج. 1393. «هنر و ایدئولوژی». مبانی جامعه‌شناسی هنر، علی رامین.تهران: نی. 244-269.
هاشمی، ا. 1386. «چهارصندوق در پرتو رویدادهای تاریخی ایران دهه‌های بیست تا چهل». سیمیا، (2): 98-117.