تقابل کانتی- هگلی در نقد و نظریه‌های داستان و رمان در ایران (1312- 1348)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان

3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان

چکیده

غالب نشریه­ های بین سال‌های نخستین دهه بیست تا سال‌های پایانی دهه چهل، به نوعی به حزب توده ایران و جریان چپ وابسته است. بنابراین نظرات نویسندگان این مقالات، از راه زیباشناسی مارکسیستی با زیباشناسی هگل در ارتباط است که مفهوم و فکر فلسفی را برتر از فرم هنری و غایت هنر را حرکت به سمت فلسفه و تولید فکر می­داند. در ایران نیز منتقدانی چون فاطمه سیاح، طبری، و غیره، رمان را تنها در قالب رئالیسم متعهد پذیرفته­اند. از سال‌های نخستین دهه چهل، منتقدانی چون ابوالحسن نجفی و هوشنگ گلشیری برای نخستین­بار فرم هنری و تکنیک رمان­نویسی را در اولویت قرار دادند. در این پژوهش آرای منتقدانی چون فاطمه سیاح، احسان طبری، ابوالحسن نجفی و  هوشنگ گلشیری، بر اساس نظریات کانت و هگل تحلیل کرده‌ایم که تأثیر فلسفه نظریه­های ادبی غربی بر منتقدان ایرانی به‌وضوح قابل مشاهده ­است. سیاح و طبری در نقدهایشان به آرای هگل و هگلی­ها نزدیک شده­اند و نجفی و گلشیری، فرمالیستی را نمایندگی می­کنند که ریشه در اندیشه­های کانت دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Kant-Hegel Confrontation in Theory and Criticism of Fiction and the Novel in Iran (1933-1969)

نویسندگان [English]

  • Faramarz Khojasteh 1
  • Mostafa Seddighi 2
  • Yaser Farashahinezhad 3
1 Assistant Professor of Persian Language and Literature, University of Hormozgan
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Hormozgan
3 PhD Student of Persian Language and Literature, University of Hormozgan
چکیده [English]

The majority of magazines and reviews published between the early 1940s and the late 1960s in Iran were, in one way or another, linked to the Tudeh Party of Iran and, thus, left-leaning. Therefore, the ideas of the writers in these magazines were connected to Hegelian aesthetics, via Marxist aesthetics. Hegelian aesthetics subordinates artistic form to philosophical thought and concepts, and holds that the ultimate goal of art is to move towards philosophy and the production of thought. In Iran, critics such as Fatemeh Sayyah, Ehsan Tabari and others approved of the novel only within the framework of committed realism. But in the early 60s, critics like Abolhassan Najafi and Houshang Golshiri gave priority to artistic form and narrative techniques for the first time. The present study explores these critics’ ideas and arguments with reference to the theories of Kant and Hegel and demonstrates the influence of Western philosophy and theories of literature on Iranian critics. The study argues that in their criticisms, Sayyah and Tabari have more affinity with the ideas of Hegel and Hegelians, while Najafi and Golshiri represent a type of formalism rooted in Kant’s theories

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kant
  • Hegel
  • realism
  • formalism
  • Literary Criticism
  • Novel
احمدی، ب. 1388. حقیقت و زیبایی، تهران: مرکز.
استیس، و.ت. 1370. فلسفه هگل، ترجمه ح. عنایت. تهران: شرکت سهامی کتاب جیبی.
ایگلتون، ت. 1393. مارکسیسم و نقد ادبی، ترجمه ا. معصوم بیکی. تهران: بوتیمار. 
آخوندزاده، م. بیتا. مقالات فارسی، به کوشش ح. محمدزاده، ویراسته ح_صدیق. تهران: نگاه.
آشتیانی، ع. 1336. «تاریخ ادبی». مجله دانشکده، 1(1): 8-22.
باختین، م. 1373. سودای مکالمه، خنده آزادی، ترجمه م.ج. پوینده. تهران: شرکت فرهنگی و هنری آرست.
بالایی، ک .1377. پیدایش رمان فارسی، ترجمه م. قویمی و ن. خطاط. تهران: انتشارات معین - انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
_____ و کویی­پرس. م .1387. سرچشمه­های داستان ­کوتاه فارسی، ترجمه ا. کریمی­حکاک. تهران: انتشارات معین - انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
براهنی، ر. 1368. قصه‌نویسی، تهران: البزر.
بووی، ا. 1388. زیبایی‌شناسی و ذهنیت: از کانت تا نیچه، ترجمه ف. مجیدی. تهران: موسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
بهار .م.ت و دیگران . 1325. نخستین کنگره نویسندگان ایران، تهران: بی­نا.
بی­نام، بی­تا. «در پیرامون رمان». گردآوری شده از گفتارهای ماهنامه پیمان، بی­جا.
پارسی­نژاد، ا. 1380. روشنگران ایرانی و نقد ادبی، تهران: سخن.
ــــــــــــ . 1388. احسان طبری و نقد ادبی، تهران: سخن.
پاینده، ح. 1391. داستان کوتاه در ایران، ج1و 2، تهران: نیلوفر.
پرهام، س. 1360. رئالیسم و ضدرئالیسم، تهران: آگاه.
دابنی، ت. و کورسمایر، ک. 1387. «درآمدی بر تاریخ مفهوم ذوق» جستارهایی در زیبایی‌شناسی، ترجمه م. علایی، تهران: نشر اختران. 199-220.
دستغیب، ع. ع. 1383. کالبدشکافی رمان، تهران: سوره مهر.
دورانت، و. 1390. تاریخ فلسفه، ترجمه ع. زریاب­خوئی. تهران: علمی و فرهنگی.
دهقانی، م. 1380. پیشگامان نقد ادبی در ایران، تهران: سخن.
زیما، پ.و. 1394. فلسفه نظریه ادبی مدرن، ترجمه ر. ویسی­حصار و ع. امینی. تهران: رخداد نو.
سارتر، ژ.پ. 1345. اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، ترجمه م. رحیمی. تهران: مروارید.
سپهران، ک. 1381. ردپای تزلزل، تهران: شیرازه.
سیاح، ف. 1320. «بالزاک و روش داستان‌نویسی». ماهنامه ایران امروز، 2(3): 23-24.
ـــــــــ  .1320. «بالزاک و روش داستان‌نویسی 2». ایران امروز، 3(3): 5-6.
ـــــــــ .1323. «آنتوان چخوف». پیام نو، 1(1): 6-9.
ـــــــــ .1354. «رمانتیسم و رآلیسم از حیث سبک نگارش در سبک اروپایی». نقد و سیاحت، به کوشش م. گلبن. تهران: توس. 153-188.
ـــــــــ .1354. «کیفیت رمان». نقد و سیاحت، به کوشش م. گلبن. تهران: توس. 245-253.
سیدحسینی، ر. 1384. مکتب­های ادبی، ج1، تهران: نگاه.
شفیعی­کدکنی، م.ر. 1390. با چراغ و آینه، تهران: سخن.
ـــــــــــــــــ .1391. رستاخیز کلمات، تهران: سخن.
طبری، ا. 1326. «درباره انتقاد و ماهیت هنری و زیبائی هنر». مجله نامه مردم، 12 : 11-36.
ــــــــ 1327. «انقلاب و انحطاط هنری». مجله نامه مردم، 5(2): 1-11.
ــــــــ 1354. «برخی مسائل حاد و جاری زندگی هنری در ایران». مجله دنیا، 3(2): 57-61.
ــــــــ 1358. «درباره نقد و تفسیر هنری». مجله دنیا، 6(4): 96-101.
ــــــــ 1359. گفتگوئی درباره داستان و داستان‌نگاری، بی‌جا: انتشارات سازمان جوانان حزب توده ایران.
کاپلستون، ف. 1360. کانت، ترجمه م. بزرگ­مهر، تهران: دانشگاه صنعتی شریف.
کانت، ا. 1393. نقد قوه حکم، ترجمه ع.ک. رشیدیان. تهران: نی.
کریمی حکاک، ا. 1384. طلیعه تجدد در شعر فارسی، ترجمه م. جعفری. تهران: مروارید.
گارودی، ر. 1362. در شناخت اندیشه هگل، ترجمه ب. پرهام. تهران: آگاه.
گلشیری، ه. 1346. «سی سال رمان‌نویسی». جُنگ اصفهان، دفتر پنجم: 187-229.
ـــــــــــ . 1388. باغ در باغ، ج1و2، نیلوفر.
مجتهدی، ک. 1370. درباره هگل و فلسفه او، تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــ 1390. افکار کانت، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مختاری، م. 1378الف. انسان در شعر معاصر، تهران: توس.
ـــــــــــ 1378ب. چشم مرکب، تهران: توس.
ـــــــــــ 1378ج. هفتاد سال عاشقانه، تهران: تیراژه.
میرعابدینی، ح. 1392. تاریخ ادبیات داستانی ایران، تهران: سخن.
نجفی، ا. 1345. «سارتر و ادبیات». مجله جُنگ اصفهان،7-12.
ــــــــ . 1345. «کلود روا». مجله جُنگ اصفهان،105-108.
_____ . 1347. «ادبیات و دنیای گرسنه» مجله جُنگ اصفهان، دفتر هفتم،182-186
نفیسی، س. 1336. «آلفونس دوده». مجله دانشکده، 1(1): 31-34.
هگل، گ.  بی­تا. عقل در تاریخ­، ترجمه ح. عنایت. تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی­آریامهر.
ــــــــ . 1363. مقدمه بر زیباشناسی، ترجمه م. عبادیان. تهران: آوازه.