دایانویای اسطوره چیست؟ پژوهشی در ساحت مغفول نظریه اسطوره‌شناختی نورتروپ فرای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

فرای با الهام از نگرش‌های اسطوره‌شناختی کاسیرر و الیاده و با به‌کارگیری دیدگاه‌های فریزر و فروید و از سویی دیگر با پی‌گیری آرای منتقدان حلقۀ نقد نو به دیدگاهی ژرف در باب ساختار دوری و دیالکتیکی اسطوره نایل شد که به موجب آن شکل‌گیری اسطوره محصول دو سازوکار متفاوت به شمار می‌رود: گرایش اسطوره به نقل روایت در نظام دوری؛ و جهت‌گیری اسطوره به سمت‌ ساختارهای کلامی خودایستا. فرای این سازوکار دوم را ذیل وجه مضمون‌مدار اسطوره بررسی می‌کند و معتقد است دایانویا یا معنا ساختار دیالکتیکی اسطوره است که از طریق پیکره‌بندی، در‌هم‌تنیدگی و امتزاج تصاویر شکل می‌گیرد. با این همه، در قریب‌به‌اتفاق پژوهش‌هایی که به موضع نظری فرای می‌پردازند مبحث دایانویا عمدتاً مغفول مانده‌است. به این ترتیب، هدف از انجام این پژوهش آن است که با استخدام روش توصیفی-تحلیلی مبانی نظری فرای را در این باره نقد و بررسی کند و ضمن توجه به خاستگاه‌های نظری وی، سازوکار درونی دایانویا نیز تحلیل شود. در این بررسی مشخص می‌شود که دایانویای اسطوره با وجوه هیروگلیفی، هیراتیکی و دموتیکیِ بیان متلازم است و گذار اسطوره به سوی رُمانس، حماسه و نهایتاً تاریخ به واسطۀ عملکرد اصل جابه‌جایی ممکن می‌شود. در این گذار، اسطوره نامتبدل در نهایت به وجه واقع‌گرای ناتورآلیستی روی می‌‌آورد و اسطوره اگرچه پوشیده و نهفته می‌ماند اما هرگز از میان نمی‌رود. بنابراین، به زعم فرای حتی آثاری که اساساً با رویکرد تاریخی نگاشته شده‌اند این قابلیت را دارند که از طریق قرائت اسطوره‌شناختی تجزیه و تحلیل شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

What is the Dianoia of Myth? An Investigation into a Neglected Dimension of Northrop Frye’s Mythological Theory

نویسنده [English]

  • Masoud Algouneh Jouneghani
Assistant Professor of Persian Language and Literature, University of Isfahan.
چکیده [English]

Inspired by Cassirer’s and Eliadeh’s mythological insights and employing Fraser’s and Freud’s views as well as New Critical ideas, Northrop Frye gained deep insights into the cyclical and dialectical structure of myths. In his view, the formation of a myth is considered to be the outcome of two different functions: the tendency of the myth to present narratives in a cyclical system, and its movement toward self-sufficient verbal structures. Frye studies the latter function under myth’s theme-centred aspect and believes that dianoia, or meaning, is myth’s dialectical structure which is formed as a result of the formulation, interpenetration and interconnection of images. Nonetheless, the concept of dianoia has, so far, been overlooked in the majority of the studies on Frye’s theoretical position. Therefore, employing a descriptive-analytical method, the present article aims to investigate Frye’s theories in this regard and, concentrating on his theoretical origins, analyse dianoia’s internal function. This study will demonstrate that dianoia is associated with the hieroglyphic, hieratic and demotic aspects of speech, and that the transition from the myth to romance, epic and, ultimately, history is made possible due to the function of the paradigmatic axis. In this transition, the untransformed myth finally moves toward naturalism’s realistic dimension and the myth, though hidden and dormant, does not disappear at all. Thus, according to Frye, even those works that have been written by adopting a basically historical approach, have the potential to be examined and analysed through a mythological reading.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mythology
  • Cyclical and Dialectical Structure of Myths
  • mythos
  • dianoia
  • Paradigmatic Axis
الیاده، م. 1376. رساله در تاریخ ادیان، ترجمه ج. ستاری. تهران: سروش.
_____  1391. تصاویر و نمادها، ترجمه م.ک. مهاجری. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
انوشه، م. 1385. «فرضیات کاسیرر درباره اسطوره و فرهنگ و تأثیرات آن بر نظریات فرای در نقد ادبی». پژوهش ادبیات معاصر جهان، 34: 5-14.
برلین، آ. 1392. قدرت اندیشه، ترجمه ع. فولادوند. تهران: نشر ماهی.
بهشتی، م. 1391. «اسطوره هست یا نیست؟ نکاتی پیرامون نسبت اسطوره و اندیشه». مجله سوره، 10:  64-65.
بی نا. 1354. مینوی خرد، ترجمه تقی تفضلی، تهران: بنیاد فرهنگ.
پاینده، ح. 1391. داستان کوتاه در ایران (داستان‌های رئالیستی و ناتورآلیستی)، ج1. تهران: نشر نیلوفر.
ثعالبی، ع. 1368. تاریخ ثعالبی: غرر اخبار ملوک فرس و سیرهم، پاره نخست: ایران باستان، ترجمه م. فضائلی. تهران: نشر نقره.
حاج نوروزی، ن. 1392. «تحلیل تصاویر داستان سیاوش براساس نظریات نورتروپ فرای»  دوفصل‌نامه تاریخ ادبیات، 72:  71-86.
خالقی‌مطلق، ج. 1388. «حماسه‌سرای باستان». گل رنج‌های کهن، تهران: نشر ثالث.
روتون، ک. ک. 1378. اسطوره، ترجمه ا. اسماعیل‌پور. تهران: نشر مرکز. 
سام‌خانیانی، ع. و ملک‌پائین، م. 1391. «تحلیل اساطیریِ حکایت شیر و گاو در کلیله و دمنه بر پایه نظریه یونگ و نورتروپ فرای» دو فصل‌نامه زبان و ادب فارسی، 226:  23-48.
صادقی، ق. و باقرشاهی، ز. 1393. «ریخت‌شناسی کهن‌الگویی شخصیت‌های کمدی معاصر ایرانی بر اساس نظریات نورتروپ فرای»، نامه هنرهای نمایشی و موسیقی، 8(4):  50-33.
فرای، ن. 1372. تخیل فرهیخته، ترجمه س. ارباب ‌شیرانی. تهران: نشر مرکز دانشگاهی.
ــــــــ  . 1377. تحلیل نقد، ترجمه ص. حسینی. تهران: نیلوفر.
ــــــــ  . 1379. رمز کل: کتاب مقدس و ادبیات، ترجمه ص. حسینی. تهران: نیلوفر.
کاسیرر، ا. 1382. اسطوره دولت، ترجمه ی. موقن. تهران: نشر هرمس.
کروچه، ب. 1381. کلیات زیباشناسی، ترجمه ف. روحانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
مختاریان، ب. 1388. «نورتروپ فرای و نقد اسطوره‌ای». پژوهش‌نامه فرهنگستان هنر، 14: 58-73.
ملک‌پائین، م. و سام‌خانیانی، ع. 1392. «تحلیل میتوس‌های روایی لشکرکشی کیکاوس به مازندران در شاهنامه». فصل‌نامه شعر پژوهی (بوستان ادب)، 72: 176-151.
مهرگان، آ. 1377. دیالکتیک نمادها، اصفهان: نشر فردا.
نامورمطلق، ب. 1392. درآمدی بر اسطوره‌شناسی: نظریه‌ها و کاربردها، تهران: انتشارات سخن.
نامورمطلق، ب. 1393. اسطوره و اسطوره‌شناسی نورتروپ فرای: از کالبدشناسی نقد تا رمز کل، تبریز: نشر موغام.
وکیلی، ش. 1389. اسطوره‌شناسی پهلوانان ایرانی، تهران: پازند.
Aristotle. 1898. The Poetics of Aristotle, edited (with critical notes and a translation) by S. H. Butcher. New York: The Macmillan Company.
Bloomfield & Greenstein .1993. “Four-fold method of interpretation”. cited in The Princeton Encyclopedia of Poetry and Poetics, edited by A.Preminger. US: Princeton University Press.
Denham, R. D. 1975. “Frye’s Theory of Symbols cited” in Canadian Literature, Autumn. (66): 63–79.
_______________. 1978. Northrop Frye and Critical Method, Pennsylvania: The Pennsylvania State University.
_______________. 2015. Northrop Frye and Others: Twelve Writers Who Helped Shape His Thinking, Ottawa: University of Ottawa Press.
Deshpande, Y. P. 2011. “Literary theory myth as the archetype”. in Indian Streams Research Journal, Vol. 1 (June), Issue v: 241-247.
Frazer, J. G. 2009. The Golden Bough: A Study of Magic and Religion, n.p: The Floating Press.
Frye, N. 1984. “Myth as the Matrix of Literature”. in The Georgia Review, (38) 3 (Fall): 465-476.
____________. 2000. Anatomy of Criticism: Four Essays, with a foreword by H. Bloom. Princeton and Oxford: Princeton University Press.
Hendy, A.Von. 1966. The Modern Construction of Myth, Bloomington & Indianapolis: Indiana University Press.
Russell, F .2000. Northrop Frye on Myth, New York & London: Routledge. 
Vico, G. 1948. New Science, translated by T. G. Bergin. and M. H. Fisch. New York: Cornell University Press.