موضع مؤلف پنهان حکایت‌های کلیله و دمنه: برساخت توزیع فضا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

چکیده

در هر یک از متن‌های کارکردگرای کلاسیک فارسی همچون نوشته‌های سیاسی-اخلاقی، صدایی ایدئولوژیک و پنهان وجود دارد که به رغم تفاوت‌های ظاهری حکایت‌ها و تنوع موضوع آنها، در تک‌تک بخش‌ها یا قصه‌های هر متن جاری است. صدای مذکور که برآمده از موضع مؤلف پنهان متن است، در کتاب کلیله و دمنه به شکل ضمنی اما مؤکد و مداوم بر رابطه‌ای فاصله‌گرایانه و سلسله‌مراتبی در انواع روابط اجتماعی پای می‌فشارد. در این نوشتار موضع مؤلف پنهان حکایت‌های کلیله و دمنه با تکیه بر دو بافت برسازنده متن ‌-موقعیتی و کلامی- تبیین خواهد شد. البته بنا به سابقه تاریخی تکوین و تدوین حکایت‌ها، ایدئولوژی‌های کاستیِ هندی و اندیشه سیاسی ایرانشهری به‌مثابه بافتِ موقعیتی- معرفتیِ متن مفروض‌ گردیده و برای معرفی، طبقه‌بندی و تحلیل بافتِ ‌کلامی نیز بر نشانگان توزیع فضا در نوشتار نصرالله منشی تکیه شده‌است. نتیجه بیانگر آن است که نشانگان توزیع فضا که بر زبان کارگزاران درون‌متنی در سطوح مختلف جاری شده؛ حاکی از تولید و رواج گفتمانی مبتنی بر حفظ نظمِ از پیش ‌تثبیت‌شده و مرزبندی‌های برآمده از آن در قالب نظام تنبیه و تشویق است؛ به‌طوری‌که پاداشِ حفظ نظم و رعایت مرز، بقا و رستگاری و عدول از آنها سبب مرگ یا خسران فرض شده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Implied Author’s Position in the Tales of Kalileh and Damneh from the Perspective of the Semiotics of Spatial Distribution

نویسنده [English]

  • Parsa Yaghoubi Janbesaraei
Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Kurdistan
چکیده [English]

In any of the functional texts of classical Persian literature such as ethico-political writings, there is a hidden and ideological voice that, despite the apparent difference between the tales and the diversity of their subjects, flows through all parts or stories of the texts. In Kalileh and Damneh, this voice, which is an outcome of the implied author’s position, emphasises, in an indirect but consistent way, a hierarchical connection in all social relationships. In the present article, the implied author’s position in Kalileh and Damneh is discussed according to two contexts constructing the text – i.e., the situational and verbal contexts. Of course, based on the historical roots of the formation and composition of the tales, Indian Caste ideologies and the Iranshahri political doctrine are assumed as the text’s situational-epistemological context, while for the introduction, categorization and analysis of the verbal context the pattern of spatial distribution in Nasrollah Monshi’s writing has been relied on. The study concludes that the pattern of spatial distribution expressed by in-text agents on different levels indicates the production and dissemination of a discourse of pre-determined order and its resulting demarcations in the shape of an award/punishment system, so much so that the reward of keeping order and observing the borderlines is survival and redemption, whereas transgressing these points leads to death or loss.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kalileh and Damneh
  • Implied Author
  • Iranshahri Political Doctrine
  • Spatial distribution
آذرنگ، ع. 1394. تاریخ ترجمه در ایران: از دوران باستان تا پایان عصر قاجار، ایران: ققنوس.
ا‌بن المقفع، ع ( ترجمه الی عربیه). 1987. کلیله و دمنه، بیروت: مکتبه لبنان.
ادی، س.ک. 1347. آیین شهریاری در شرق، ترجمه ف. بدره­ای. تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب.
اُژه، م. 1387.  نامکان­ها: درآمدی بر انسانشناسی سوپر مدرنیته، ترجمه م. فرهومند. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
اشمید، و. 1394.  درآمدی بر روایت شناسی، ترجمه ت. پورنامداریان و ن. پاک­ مهر. تهران: سیاهرود.
اشعری، ا. 1426. مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، تحقیق ن. زرزور. ج2.  بیروت: مکتبه العصریه.
باشلار، گ. 1392. بوطیقای فضا، ترجمه م. کمالی و م. شیربچه. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
تولان، م. 1386. روایت­شناسی: درآمدی زبانشناختی- انتقادی، ترجمه ­ف. علوی و ف. نعمتی. تهران: سمت.
دلوه­کیو، ژ. 1395. عدالت: بررسی تاریخی- فلسفی، ترجمه م. یونسی. آبادان: پرسش.
دهقانیان، ج. و نیکوبخت، ن. 1390. «نقد اخلاق گرایی در کلیله و دمنه با نیم نگاهی به اندیشه‌های ماکیاولی». فصلنامه نقد ادبی، 14(4): 159-133.
دهقانیان، ج. 1390. «بازخوانی داستان شیر و گاو کلیله و دمنه براساس نظریه ساخت‌شکنی». پژوهش­های ادبی، 31و 32 (8): 116-97.
ریمون-کنان، ش. 1387. روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمه ا. حری. تهران: نیلوفر.
ژیلنیتس، آ. 1393. فضا و نظریه اجتماعی، ترجمه م. شیربچه. تهران: مدیران امروز.
شایگان، د. 1375. ادیان و مکتب­های فلسفی هند، تهران: امیر کبیر.
شریف­پور، ع.  و محمدی، م. 1387. «اندیشه سیاسی در کتاب کلیله و دمنه». نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، 21(24): 69-53.
شکوهی، ح. 1379.  اندیشه­های نو در فلسفه جغرافیا، ج1. تهران: موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتا شناسی.
ظهیری ناو، ب. و نواختی مقدم، ا. و ممی­زاده، م. 1389. «سیر و تداوم اندیشه­های ایرانشهری در کلیله و دمنه». پژوهش­های زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، سال دوم. 7(3): 96-77.
فیستر، م. 1387.  نظریه و تحلیل درام، ترجمه م. نصرزاده. تهران: مینوی خرد.
کوری.گ.1391. روایت­ها و راوی­ها، ترجمه م.شهبا، تهران: مینوی خرد.
لوته، ی. 1386. مقدمه­ای بر روایت در ادبیات و سینما، ترجمه ا. نیک­فرجام. تهران: مینوی خرد.
لوسی، ن. 1393.  فرهنگ واژگان دریدا، ترجمه م. پارسا. تهران: رخ داد نو.
لینت­ولت، ژ. 1390. رساله­ای در باب گونه‌شناسی روایت: زاویه دید،ترجمه ع. عباسی و ن. حجازی. تهران: علمی و فرهنگی.
مانهایم، ک. 1393. دموکراتیک شدن فرهنگ، ترجمه پ. اجلالی. تهران: نی.
مدنی­پور، ع. 1391.  فضاهای عمومی و خصوصی شهر، ترجمه ف. نوریان. تهران: سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری.
منشی، ن (مترجم). 1371. کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح م. مینوی­طهرانی. تهران: امیرکبیر.
موفه، ش. 1391. درباره امر سیاسی، ترجمه م. انصاری. تهران: رخ داد نو.
هال، ا. ت. 1376. بعد پنهان، ترجمه م. طبیبیان. تهران: دانشگاه تهران.
هرمن، د. 1393. عناصر بنیادین در نظریه‌های روایت، ترجمه حسین صافی، تهران: نی.
یعقوبی جنبه­سرایی، پ. و احمدپناه، ف. 1390. «ساختار روایی کلیله و دمنه براساس گفتمان‌کاوی تعامل رای و برهمن».  فصلنامه ادب پژوهی، 18(5): 30-9.
یعقوبی­ جنبه­سرایی، پ. و زاهدی، چ. 1392. «دلالت­های فضایی داستان شیر و گاو: تبیین نزاع قدرت و شیوه­های تحریف آن».  فصلنامه پژوهش­های ادبی، 42(10): 166-143.
Booth, W. 1961. The Rhetoric of Fiction, Chicago: The university of Chicago Press.
Chatman, S. 1978. Story and Discourse, Ithaca: Cornell University Press.