تحلیل جامعه‌شناسی بدن در شاهنامه با تکیه بر پیکرینگی خاندان سام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

بدن دارای ابعاد اجتماعی و فرهنگی است و ساختارهای اجتماعی در آن تجسد یافته‌است. پیکرینگی قهرمانان اسطوره در تاریخ اساطیری، نمایانگر جنبه‌های اجتماعی و طبقاتی بدن در دوره پیشاتاریخی است. در این جستار بنیادی- نظری، با بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا و با استفاده از شیوه سندکاوی و منابع کتابخانه‌ای، بدن اسطوره‌ای در شاهنامه، با مطالعه موردی بدن خاندان سام، از منظر جامعه‌شناسی تحلیل شده و این نتایج به دست آمده‌است: 1- طبقه ارتشتاران، عمدتاً دارای بدن غیرآیینی هستند و بدن اجتماعی آنان در قالب بدن فرزندانشان تداوم می‌یابد. 2- بدن در خاندان سام، جنبه طبقاتی دارد و از دو مسیر عرفان‌گرایی و ظهور بدن بیرونی، به امورِ جامعه و جمعیت‌ها می‌پردازد. جلوه بیرونی و مادی بدن اجتماعی این خاندان، با مشارکت سام در مناسبات قدرت در پایان دوره فریدون آغاز می‌شود و 3- سه‌گانه سام، زال و رستم نمود برجسته‌ای در مناسبات اجتماعی و فرهنگی ایرانیان داشته‌اند و براساس سلوک بدنی آنان می‌توان آنان را در زمره اسطوره‌قهرمانان رستگاری دسته‌بندی کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Sociological Analysis of the Body in Shahnameh (The Book of Kings) with an Emphasis on the Corporality of the Household of Sam

نویسندگان [English]

  • Ali ziaaddini Dasht e khaki 1
  • Mahdokht Pourkhaleghi chatrodi 2
  • ali yousofi 3
1 PhD Candidate in Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad
2 Professor of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad
3 Associate Professor of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Bodies are socially constructed in material and cultural worlds. In ancient Persian mythology, heroes had material bodies, which shows that even in the pre-historical era the body was closely related to social class. The present study utilizes the content analysis method, documentation, and library resources to analyze the mythical bodies of Sam, his son Zal, and his grandson Rostam in Shahnameh. The following results were obtained: Warriors do not have ritual bodies but continue to live in the bodies of their children. Moreover, the body in the household of Sam has natural and supernatural manifestations in addressing the demands of the society. The display of the social body in this household begins with the participation of Sam in power relations at the end of the Fereydoon Era. Last, but not least, the triad of Sam, Zal and Rostam is greatly influential in the social and cultural relationships of Iranians. Based on the function of their bodies, they could be classified as redemption warriors in Persian mythology.
 
Extended Abstract
 
1. Introduction
According to the findings from the sociology of the body, the body of arteshtars in Iranian mythology is a class-based body, meaning that the mythological arteshtars can be recognized through their nutrition, characteristics, inclinations, physical superiority and habits. The Book of Kings includes an example of the mythological body discourse, which displays the cultural body of Iranians and the Iranian corporeality in contrast with that of the other. The Household of Sam is a corporeal household and represents different aspects of the class-based body. The body of the hero has a social function and system. Their social body has some major functions: reproduction of the military power while maintaining the status of the pahlevan, maintaining the power equilibrium and resisting kings’ despotism (in the story of Kavus), controlling social emotions, desires and tumults, and defending the country against invaders.
 
2. Theoretical Framework
The sociology of the body deals with the concept of corporeality as a social, symbolic phenomenon. Bourdieu finds a direct relationship between the social body and class and considers the body an intermediary between the society and social identity, with the physical capabilities of human beings playing a vital role in their status in society. These ideas are drawn upon in the present article to examine corporeality in the Household of Sam in The Book of Kings.
 
3. Methodology
The present article relies on the content analysis. It uses library resources to answer the main questions raised in this study and examines the relationship between corporeality in mythologies and social action.
 
4. Findings
In Ferdowsi’s discourse, the body is in a social discourse and is related to the nodal point of power. The political body of the heroes in The Book of Kings displays a national identity by creating a discursive construct and providing a meaning for its identity through images, the cognitive system, society, social signs and rituals and the protagonists’ opposition to the antagonists.
 
5. Conclusion
A study of the corporeality of the Household of Sam shows that the body in this household is closely related to the concept of the class-based body. The reproduction of military power, protecting the status of pahlevan, keeping aloof from political power, resisting despotism, controlling social tensions and defending the country are among the main social and physical functions of this household. Their body represents the social nature of Iranian arteshtars and contributes to the reproduction and development of culture and the king’s power. The heroes interact with the king’s power and serve it and change the mythological king-mobed pattern to a king-hero one.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sociology of the Body
  • Shahnameh
  • Myth
  • Household of Sam
آثنایس، ن. 1386. ایرانیّات در کتاب بزم فرزانگان. برگردان و یادداشت‌ها ج. خالقی­مطلق، تهران: مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی و کانون فردوسی.
آموزگار، ژ. 1390. زبان، فرهنگ و اسطوره، تهران: معین.
اخوّت، ا. 1388. دو بدنِ شاه: تأمّلاتی درباره نشانه­شناسی بدن و قدرت، تهران: خجسته.
اسدی­طوسی، ع. 1354.  گرشاسب­نامه، به اهتمام ح. یغمایی. تهران: طهوری.
امیدسالار، م. 1381. «شاهنامه فردوسی و هویت فرهنگی محمود غزنوی». جستارهای شاهنامه‌شناسی و مباحث ادبی، تهران: بنیاد موقوفه م. افشار یزدی. 243-260.
باجلان فرّخی، م. 1388. در قلمرو انسان­شناسی؛ اسطوره و آیین،­ تهران: افکار.
بلعمی، ا. 1353. تاریخ بلعمی، به تصحیح م. بهار و م. پروین­گنابادی. ج1. تهران: زوار.
بوردیو، پ. 1390.  تمایز: نقد اجتماعی قضاوت­های ذوقی، ترجمه ح. چاوشیان. تهران: نی.
بهمدی مقدس، ن. و زرقانی،م. و یعقوبی، پ. 1395. «بررسی جنسیت در شعر کودک و نوجوان از منظر جامعه‌شناسی بدن»، در نقد و نظریه ادبی، 1(2): 105-123.
پرهام، ب. 1381. «مبانی و کارکردهای شهریاری در شاهنامه و اهمیت آنها در سنجش فرد سیاسی در ایران».  تن پهلوان و روان خردمند،ش. مسکوب. تهران: طرح نو. 120-148.
تقی­زاده، ح. 1389. «فردوسی و شاهنامه». هزاره فردوسی،زیر نظر م. محقق. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران-دانشگاه مک­گیل.
جواهری، ف. 1387. «بدن و دلالت­های فرهنگی و اجتماعی آن».  نامه پژوهش فرهنگی، 1(9): 37-80.
حسن­زاده، ع. 1391. «بدن و قدرت». گفتمان­های انسان‌شناختی؛ از نظریه تا میدان، ­ن. فکوهی. تهران: علم. 188-208.
خالقی­مطلق، ج. 1390. «رستم». فردوسی و شاهنامه­سرایی: برگزیده مقالات دانشنامه زبان و ادب فارسی،به سرپرستی ا. سعادت. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 487-515.
دادگی، ف. 1390. بندهش، گزارنده: م. بهار. تهران: توس.
دینوری، ا. 1365. اخبارالطّوال،ترجمه م. مهدوی­دامغانی. تهران: نی.
ذکایی، س و امن­پور، م. 1393. درآمدی بر تاریخ فرهنگی بدن در ایران، تهران: تیسا.
زرقانی، م. و دیگران. 1398. تاریخ بدن در ادبیات، تهران: سخن.
زرین­کوب، ع. 1382. ­با کاروان حله، تهران: علمی.
سرکاراتی، ب. 1393. سایه‌های شکارشده، تهران: طهوری.
شاردن، ژ. 1366. سیاحت­نامه شاردن، ترجمه م. عباسی. ج 4. تهران: امیرکبیر.
ضیاءالدینی دشتخاکی، ع. 1395. «مردم­شناسی شاهنامه: پیوندهای برون‌متنی شاهنامه فردوسی با مفهوم مرگ و آیین تدفین در فرهنگِ ایرانی».  مردم و فرهنگ؛ فصلنامه تخصصی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، 4(1):  115-131.
فردوسی، ا. 1396. شاهنامه، به کوشش ج. خالقی­مطلق. با مقدمه ا. یارشاطر. تهران: مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی.
فکوهی، ن. 1391. گفتمان­های انسان­شناختی؛ از نظریه تا میدان، تهران: علم.
کارنوی، آ. 1383. اساطیر ایرانی، ترجمه ا. طباطبایی، تهران: علمی و فرهنگی.
کامیاب، م. و یعقوبی جنبه‌سرایی، پ. 1397. «هویت، فردیت و نمایش امر بدنی در داستان­های یکی بود و یکی نبود جمالزاده». جستارهای زبانی، (46): 1-32.
کریستن­سن، آ. 1372. ایران در زمان ساسانیان، ترجمه ر. یاسمی. تهران: دنیای کتاب.
کویاجی، ج. 1388. بنیادهای اسطوره و حماسه ایران: شانزده گفتار در اسطوره-شناسی و حماسه پژوهیِ سنجشی، گزارش و ویرایش ج. دوستخواه. تهران: آگه.
گرنفل، م. 1393. مفاهیم کلیدی پیر بوردیو، ترجمه م.م. لبیبی. تهران: افکار.
گیرشمن، ر. 1382. تاریخ ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه م. بهفروزی. تهران: جامی.
 لوبروتون، د. 1392. جامعه­شناسی بدن، ترجمه ن. فکوهی. تهران: ثالث.
لوپز، خ. و اسکات، ج. 1391. ساختار اجتماعی، ترجمه ی. صفاری. تهران: آشیان.
مختاری، م. 1393. اسطوره زال: تبلور تضاد و وحدت در اسطوره ملی، تهران: توس.
واحددوست، م. 1381. رویکردهای علمی به اسطوره­شناسی، تهران: سروش.
ـــــــــــــ . 1387. نهادینه­های اساطیری در شاهنامه فردوسی، تهران: سروش.
وکیلی، ش. 1389. نظریه قدرت، تهران: شورآفرین.
یزدخواستی، ب 1387. «مفهوم بدن در اندیشه فلسفی مرلوپنتی و چالش­های نظری در قرائت جامعه­شناسی بدن». نشریه معرفت، (126): 129-140.
Bourdieu, P. 1977. Outline of a Theory of Practice,Cambridge: Cambridge university press.
Featherstone, M. 2001. “The Body in Consumer Society”. Sociology and Politics of Health: A Reader, by M. Purdy & D. Banks. New York: Rutledge.
Gordon, M. 1990. Oxford Concise Dictionary of Sociology, Oxford: oxford university press.
Turner, B. 1994. Regulating Bodies: Essays in Medical Sociology, London: Rutledge.