بازنمایی نقش‎های جنسیتی در کتاب‎های تاریخ دانشگاهی ایران دوره میانه بر مبنای رویکرد تحلیل گفتمان وندایک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران

2 دانشیار پژوهشکده سازمان سمت تهران، ایران

3 استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران

چکیده

ایدئولوژی­‎ها نظام­‎های باورهای بنیادین یک گروه و اعضایش هستند که با ایده­‎های اجتماعی و سیاسی سروکار دارند و به سلسله مراتب اجتماعی و مناسبات قدرت معنا می‌دهد و صورت‌بندی‌های نابرابر اجتماعی فرهنگی مانند جنسیت را طبیعی کرده و حقیقی می‌سازند. رویکردهای تحلیل گفتمان، متن را عرصه تجلی ایدئولوژی پنهان در زبان در نظر می‌گیرند که طبق رویکرد وندایک در راهبرد ایدئولوژیکی فاصله، نویسندگان با تاکید بر نکات مثبت «ما»، ویژگی­های مثبت «آن­ها» را به حاشیه می­‎رانند. روایت گذشته در متون آموزشی تاریخ نیز مجالی برای بازنمایی این برساخته‌های ایدئولوژیک است که در شیوه‌های روایت و گزارش و بیان واقعیت گذشته خود را پنهان می‌کند. مساله مقاله حاضر آشکارسازی چنین راهبردهایی در بازنمایی نقش‌های جنسیتی در کتاب‌های دانشگاهی تاریخ ایران در دوره میانه از سامانیان تا قراخانیان در انتشارات سازمان سمت و ترجمه تاریخ ایران کمبریج است. به­منظور آشکار ساختن تفاوت­‎های احتمالی در نگاه نویسندگان ایرانی و خارجی به نقش زنان در تاریخ ایران دوره میانه، چهارکتاب درسی بومی و دو کتاب مرجع غیربومی مرتبط به‌عنوان پیکره داده­‎ها به­صورت کمی، کیفی و تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق مشخص شد با توجه به این­که نویسندگان کتاب­های تاریخ بومی و غیربومی مورد مطالعه قرار گرفته، از جنس مذکر هستند و ایدئولوژی های معاصر، نابرابری جنسیتی در تاریخ را بدیهی و طبیعی تلقی می‌کند، از مردان به‌عنوان گروه «ما» و از زنان به­‎عنوان گروه «آن­ها» یاد شده­‎است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Representations of Gender Roles in University Textbooks on Iranian Medieval History based on Van Dijk’s Discourse Analysis

نویسندگان [English]

  • Maryam Taherzadeh 1
  • Zahra Abolhasani Chimeh 2
  • Zohair Siamian Gorji 3
1 PhD in Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran
2 Associate Professor, SAMT Organization, Tehran, Iran
3 Assistant Professor in the Department of History, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Ideology is the essential belief of a group with special political, social and religious opinions. This study follows Van Dijk’s discourse analysis approach which introduces the distancing strategy to explain the ways in which writers promote the positive characteristics of “us” by marginalizing the positive characteristics of “them”. Historical accounts in educational textbooks are, likewise, a place for the representation of such ideological constructs which are hidden in the accounts and narratives of the realities of the past. The present paper studies Persian and translated history textbooks (on the Samanid, Ghaznavid, Saljuqid, and Qarakhanid periods) in which the gender differences between men as “us” and women as “them” can be detected. The findings of the paper indicate that, firstly, both Iranian and foreign authors have mentioned few names of or roles for women, and, secondly, both groups of writers only emphasize the role of women in connection to marriage, and, thus, ignore the important part women played in Iranian history. This biased representation of women in history textbooks, which, ultimately, favours men, affects the students’ perception of gender roles.
 
Extended Abstract

Introduction

Van Dijk (2004) believes that ideologies, as a system of the ideas of social movements and groups, not only reflect different groups’ understanding of the world but are also a basis for the social action of all members of the group. Jaan Mikk (2000) holds that textbooks shape the destiny of a nation. They reflect ideological, gender and social policies of a country. The present study adopts Van Dijk’s approach to comparing gender representations in four textbooks written by the Iranian historian Abolqasem Forouzani on Iranian history and two other history books in The Cambridge History of Iran series on the same period translated by Hassan Anousheh.
 

Theoretical Framework

Van Dijk’s approach is adopted in the present article to study the representations of gender in some Iranian history textbooks written by Iranian and Western historians. In this study men are referred to as “us” and women as “them” and the ideology of gender is investigated in both groups of textbooks.
 

Methodology

All the words used in both groups of books were counted and the ones related to men and women were identified in order to be compared in both groups. The t-test was conducted to see whether the differences were significant or not.
 

Discussion and Analysis

Compared to non-Iranian historians, Iranian historians, influenced by the scholars of Iranian medieval period, have used men’s names more than the women’s in their accounts of historical events. According to Van Dijk, power and dominion can be expressed by marginalizing some members of the group, which is usually carried out by ignoring them or not accepting them. In the textbooks by Iranian historians, women are depicted as submissive and unimportant, resulting in underestimating their role throughout history.

Conclusion

The findings of the present study indicate that the ideology of gender inequality in university history textbooks in Iran underestimates the role of women in the history of the country by non-critical reconstruction of gender roles in Iranian medieval history. Moreover, it plays a great part in shaping the worldview of university students toward gender roles. Given the significant role of school and university textbooks in institutionalizing different ideologies in students at schools and in universities, the findings of this study can help us understand the ways in which ideologies are reproduced in the history books by Iranian authors and the translated history books written by non-Iranian historians and scholars.
 
Bibliography
Both, A. 2003. Teaching History at University: Enhancing Learning and Understanding. London: Blackwell.
Boyle, J. A. 1385 [2006]. Tarikh-e Iran Cambridge az Amadan-e Slajuqian ta Forupashi-e Dowlat-e Ilkhanan. H. Anousheh (trans.). Tehran. Amirkabir.
Forouzani, A. 1389 [2010]. Qarakhanian, Bonyangozaean-e Nokhostin Selseleh-ye Tork-e Mosalman dar Fararud. Tehran: SAMT.
Forouzani, A. 1390 [2011]. Tarikh-e Tahavolat-e Siasi, Edjtema’i, Eqtesadi va Farhangi-e Iran dar Dowreh-ye Samanian. Tehran: SAMT.
Forouzani, A. 1393 [2014]. Saljuqian az Aghaz ta Farjam. Tehran: SAMT.
Forouzani, A. 1395 [2016]. Ghaznavian az Paydayesh ta Foroupashi. Tehran: SAMT.
Frye, R. N. 1385 [2006]. Tarikh-e Iran az Forupashi-ye Dowlat-e Sasanian ta Amadan-e Saljuqian. H. Anousheh (trans.). Tehran: Amirkabir.
Miles, J. 2004. ‘Become the Man that Women Desire’: Gender Identities Dominant in Email Advertising Language. London: Sage.
Taylor, F. 2003. “Content Analysis and Gender Stereotypes in Children’s Books” Teaching Society: 31.
Van Dijk, Teun A. 2004. Ideology and Discourse. London: Sage Publication

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical Discourse Analysis
  • Ideology
  • Gender Roles
  • University History Textbooks
  • Iranian Medieval History
بویل، جی. آ. 1385. تاریخ ایران کمبریج از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، ترجمه ح. انوشه. ج4. تهران: امیرکبیر.
حسینی، آ. و حیدریان، ز. 1389. «نمود جنیست در کتاب­های درسی زبان انگلیسی دوره دبیرستان و پیش­دانشگاهی، تحلیل واژگان و محتوا با رویکردی معیار- مدار». مجله مطالعات زبان و ترجمه، دوره42 (2): 77-92.
فرای، ر. ن. 1385. تاریخ ایران از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، ترجمه ح. انوشه. ج4. تهران: امیرکبیر.
فروزانی، ا. 1389. قراخانیان، بنیان­گذاران نخستین سلسله ترک مسلمان در فرارود (آسیای میانه)، تهران: سمت.
فروزانی، ا. 1390. تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان، تهران: سمت.
فروزانی، ا. 1393. سلجوقیان از آغاز تا فرجام، تهران: سمت.
فروزانی، ا. 1395. غزنویان از پیدایش تا فروپاشی، تهران: سمت.
مانزلو، آ. 1395. واساخت تاریخ، ترجمه م. مرادی سه­ده. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
میک، یان. 1393. پژوهش و نگارش کتاب درسی، ترجمه ش. مرادزاده و ر. گلشایی. تهران: سمت.
Both, A. 2003. Teaching History at Univeraity Enhancing Learning and Underestanding, London: Blackwell.
Cardozo, M.T.A.L. 2018 . Analysing the spectrum of Female education leaders agency in islamic boarding schools in post- conflict ache, Indonesia: Gender and Education. 847-863. Published online
 https://doi.org/10.1080/09540253.2018.1544361.   
Cameron, R. 2003. The History and Gender in Textbooks, Second Series. CrossRef Publishing: Oxford.UK
Chisholm, L. 2018. “Representation of Class, Race and Gender in Textbook”. in The Paigave Handbook Of Textbook Studies, F. Eckhardt and B. Annekatrin. (Eds).  Braunschwig: Germany.
Coffin, C. 2014. Historical Discours: The Language of Time, Case and Evaluation (Continuum Discourse,9), Bloomsbury publishing: London.
Fried, F.J. 2000. Stereotyping in children´s materials, East lansing: National Center for Research on Teacher Learning.
Hakim, C. 1996. Key Issues in Women´s Work: Female Heterogeneity and the Polarisation of Employment, Atlantic Highlands, Athlone: London.
Johns, M.A. et al. 2008. Discourse roles, gender and language text book dialogues: Who learns what from John and Sally?, Gender education. Vol 9. Published online. https://doi.org/10.1080/9540259721204.
Louise, M. 2004. Become The man that Women Desire: Gender Identities Dominant in Email Advertising Language, SageJournals. Language and Literature, International Jornal of Stylistics. Sage: Lodon.
Moreau, J. 2011. School Book Nation, Conflicts over American History Textbooks from the Civil War to the Present, The University of Michigan Press: Michigan
Pienta, R.S and Smith, A.N. 2012. “Women on the Margines: The Politics of Gender in the Language and Content of Science Textbooks”. IN The New Politics of the Textbook: Problematizing the Portrayal of Marginalized Groups in Textbooks, Eds. H. Hickman and B.J. Profilio. Sense Publishe: Boston.
Richardson, L. 2005. The dynamics of sex and gender, Boston: Houghton Mifflin.
Riley N E. 2000. “Research on Gender in Demography: Limitation and Constrains”. Population Research and Policy Review, Vol 17. (6): 521-538.
Taylor, F. 2003. “Content analysis and gender stereotypes in children´s books”. Teaching Society, Vol 31(3): 300-311
Van Dijk T. A. 1998. Ideology a multidisciplimary approach, London: Sage Publication.
Van Dijk, T. A. 2004. Ideology and discours, London: Sage Publication.