سازوکار ترجمه‌ها در غرابت‌زدایی از گفتمان نقد و نظریه ادبی با تمرکز بر ارتباط «لحن»، «صدا» و «قدرت»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان

چکیده

مقاله پیشِ­رو قصد دارد به بررسی میزان تأثیرگذاری ترجمه­ها در بیگانه­نمایی گفتمان نقد و نظریه ادبی در ایران بپردازد. نظریه­های جدید ادبی در ایران گاه با مخالفت­هایی رو­به­رو بوده­اند. این نظریه­ها گاه به بیگانگی با سنت نقد ادبی ما و گاهی به نامفهومی و پیچیدگی متهم شده­اند. جدا از دشواریِ بنیادین نظریه­های ادبی و پیش­زمینه­هایی که دانستن­شان باز هم فهم نظریه­ها را دشوارتر می­کند، به ­نظر می­رسد گاهی ترجمه­ها در دامن­زدن به پیچیدگی­ و دشواری این نظریه­ها سهیم بوده­اند. «لحنِ ترجمه» به­ عنوان یکی از عناصر اساسی ترجمه، همواره برای نظریه­پردازان و منتقدان این حوزه اهمیت داشته­است. این گروه برآنند که مترجمان گاه با انحراف از لحنِ متن مبدأ و فراتر بردن سطح آن از سطح فهم عموم مخاطبان، می­توانند در انحصاری کردن و خصوصی­سازیِ یک حوزه دانشی نقش مهمی ایفا کنند و بدین طریق بر اقتدار گفتمان آن حوزه بیفزایند. در این مقاله با ارائه نمونه­هایی از ترجمه­های مربوط به نظریه­های ادبی کوشیده­ایم نشان­دهیم که انحراف از لحنِ متنِ مبدأ (از طریق افراط در سره­گرایی، کهن­گرایی یا عربی­گرایی) چگونه می­تواند به ابزار تفوّق گفتمانی، اعمال قدرت بر مخاطبان و مقهورسازی ایشان تبدیل شود

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Function of Translation in Domesticating the Discourse of Literary Theory and Criticism based on the Connections between Tone, Voice and Power

نویسنده [English]

  • Shayesteh Sadat Mousavi
Assistant Professor of Persian Language and Literature, University of Guilan,
چکیده [English]

This paper discusses the role of translated works in the foreignization of the discourse of literary theory in Iran. New literary theories have encountered occasional objections. These theories have sometimes been accused of being alien to our tradition of literary criticism and sometimes of being meaningless ambiguity and complication. In addition to the natural complication of literary theories and the prerequisite knowledge of other fields – which makes their understanding even more difficult – translations have occasionally contributed to this difficulty. The ‘voice of translation’, as one the basic components, has always been a matter of importance to theorists and critics, some of whom believe that the translator can exclusivize and specialize a discipline of knowledge by deviating from the voice of the source text and by elevating the level of translation higher than the level of the general audiences’ understanding. In this way, translators can increase the discursive authority of that discipline. By presenting some examples of Persian translations of literary theory, we will show how elevating the target voice above the source voice can result in discursive dominance and wielding power over the audiences and, eventually, their subjugation to the discourse. 
 
Extended Abstract
 
1. Introduction
New literary theories have been regarded as irreconcilable with the tradition literary criticism in Iran and at times are considered highly complicated and ambiguous. While literary theories by nature might, to a degree, be difficult to understand, it seems that translations of works of literary theory have added to their complexity. ‘Voice’ in translation, as one of the most fundamental components, has been of great importance to theorists and critics. By changing the voice, or sometimes elevating it, the translator can make a text more difficult to understand for the general audience and thus make it more exclusive and add to the authority of the discourse in a specific field.
 
2. Theoretical Framework
Of different theories analyzing the relation between voice in translation and power, the theory of discursive presence offers great applicability. One of the greatest instances of the discursive presence of the translator can be identified in the omissions and additions they make. The main ideas in this theory have been used in the present article to analyze some important works of translation into Farsi.
 
3. Methodology
Though interconnected, “translation criticism” and the “appraisal of the quality of translation” are different in significant ways and it is necessary to consider the distinction between the two in translation studies. While the “appraisal of the quality of translation” compares and contrasts the source language and the target language, “translation criticism” falls more within the field of literary criticism and evaluates the functions and impact of translation on the target culture. The overarching aim of the present study is to critically examine translation and discuss the influence it has in both the target language and target culture. Appraisal of translation lies more in the field of linguistics whereas translation criticism belongs to the field of literary criticism and cultural studies.
 
 
4. Findings
The present study demonstrates that a specific discursive space is created by those translations that, in their aspiration for correctness, employ strange and unfamiliar equivalents. This discursive space affects subsequent translations. Moreover, the translations in which the tone is more technical and complicated than the original text are a means for displaying the translators’ power. The case studies in the present article show that at points some equivalents are either too much Persianized or too much Arabicized. Despite their technical use and meaning, some of the terms in the original language are among its ordinary words; nonetheless, some translators opt for alienating equivalents. This usually happens whenever the translators consider no boundaries for their discursive presence. Thus, the translations’ faults and inaccuracies tend to be justified by claims about the complexities of the original text and this is, in turn, used to procure credit and authority for otherwise bombastic translations.   
 
5. Conclusion
At times translators opt for equivalents that look strange or even incomprehensible to the speakers of the target language, while the original words in the source text are more readily understood by the readers in the source language. Thus, the voice in translation has a multifaceted connection with power relations. The power resulting from the translations of great works by great translators encourages other less-competent translators to use the same type of alienating language, making the audiences accept the discourse that they are involved in and think that they are experiencing an extraordinary phenomenon. The strangeness of the voice is thus connected with authority, which is used sometimes to justify the complicated and at times incomprehensible language in some Persian translations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Literary Theory
  • Translation
  • Voice
  • Power
  • Discourse
آقاگل­زاده، ف. و فیروزیان، آ. 1395. «بررسی بازنمایی ایدئولوژی در متون ترجمه­شده سیاسی در چارچوب تحلیل گفتمان». مجله زبان­شناسی و گویش­های خراسان، (14):  25- 49.
آلن، گ. 1397. بینامتنیت، ترجمه پ. یزدانجو. تهران: مرکز.
احمدبن­فارس، ا. 1404. معجم مقاییس اللغه، المجلد الثالث. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
احمدی، م.ر. و حقیقت­منش، ح. 1392. «رعایت لحن در ترجمه فارسی اشعار ژاک پرور». بوطیقا، (1)3: 43- 56.
اریس، آ. و هاشمی، م.ر. 1393. «بررسی ترجمه اخبار سیاسی با رویکرد تحلیل گفتمان». مجموعه مقالات سومین همایش ملی تحلیل گفتمان، تهران: نویسه پارسی. 65-78.
استاک­ول، پ. 1393. درآمدی بر شعرشناسی شناختی، ترجمه ل. صادقی. تهران: مروارید.
اسکولز، ر. 1383. ساختارگرایی در ادبیات، ترجمه ف. طاهری. تهران: آگه.
اسون، پ. 1386. واژگان فروید، ترجمه ک. موللی. تهران: نی.
اشمیتس، ت. 1389. نظریه ادبی جدید و ادبیات کلاسیک، ترجمه ح. صبوری و ص. علیون خواجه­دیزج. تبریز: دانشگاه تبریز.
امامی، ک. 1346. «مسئله لحن در ترجمه (از زاغ فرنگی بلبل پارسی­گو نسازید)»،  اندیشه و هنر، 5(10): 1528- 1534.
امن­خانی، ع. 1391. «آسیب­شناسی کاربرد نظریه­های ادبی در تحقیقات معاصر». فصلنامه پژوهش‌های ادبی، 36(9): 51- 75.
امیرشجاعی، آ. و قریشی، م.ح. 1395. «بررسی تغییر ایدئولوژی در ترجمه براساس تحلیل گفتمان». زبان­پژوهی دانشگاه الزهرا،  19(8):  7- 23.
ایوتادیه، ژ. 1378. نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمه م. نونهالی. تهران: نیلوفر.
ایرنا. 1397. «هفتمین همایش ملی نقد و نظریه­ادبی در دانشگاه امام (ره) برگزار شد»، بازیابی در آدرس: www.irna.ir/news/8312407/ .
بدیو، آ. 1394. در باب بکت، ترجمه ا. حسینی. تهران: بوتیمار.
برمان، آ. 1391. ترجمه و جزءِ کلمه (یا بیتوته در دوردست). ترجمه ف. عشقی. تهران: قطره.
بوشهری­پور، ه. 1363. «ترجمه­ای نامفهوم از کتاب کانت». نشر دانش، 6(4): 50- 52.
بهروزی 1389. نک. ژیژک (1389).
پرهام، ب. 1378. باهم‌نگری و یکتانگری، تهران: آگاه.
تاجیک 1382. نک. ساراپ (1382).
تودوروف، ت. 1385. نظریه ادبیات، ترجمه ع. طاهایی. تهران: اختران.
توروپ، پ. 1390. «ترجمه کردن و ترجمه به مثابه فرهنگ»، ترجمه گ. سعیدنیا. نشانه‌شناسی فرهنگی، به کوشش ف. سجودی. تهران: علم. 201-220.
حسن­لی، ک. 1391. «گزارش نشست تخصصی ادبیات فارسی و میراث­های تمدنی». کتاب­ماه ادبیات، سال ششم(61): 109- 113.
حق­شناس، ع.م. و دیگران. 1383. فرهنگ معاصر هزاره، تهران: فرهنگ معاصر.
حقیقی. 1396الف. نک. هارت و نگری (1396).
ـــــــ . 1396ب. نک. دلوز (1396).
خانجان، ع. و میرزا، ز. 1386. «بازنمود ایدئولوژی و قدرت در ترجمه»، مطالعات ترجمه، 12(3): 7-28.
خانجان، ع.ر. 1390. «پیشنهاد الگویی برای تحلیل انتقادی ترجمه». فصلنامه مطالعات زبان و ترجمه، (2): 93- 129.
خاتمی، ا. 1397. «جریان ادبیات امروز راه به جایی نمی­برد». برگرفته از ایبنا https://bit.ly/32eZcMq.
خزاعی­فر، ع. 1396. «چهار نوع ترجمه». فصلنامه مترجم، (61): 3- 11.
ــــــــــ . 1384. «نظریه ترجمه، دیروز و امروز». نامه فرهنگستان،  (28): 69-79.
خندان. 1398. نک. هالینگزورث (1398).
دلوز، ژ. 1396. «افلاتون و وانموده». ترجمه م. حقیقی. سرگشتگی نشانه­ها، تهران: مرکز.
ریکور، پ. 1386. درباره ترجمه، ترجمه م. بحرانی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ــــــــــ . 1383. زمان و حکایت، ترجمه م. نونهالی، تهران: گام نو.
ژیژک، ا. 1389.  عینیت ایدئولوژی، ترجمه ع. بهروزی. تهران: طرح نو.
ساراپ، م. 1382. پساساختارگرایی و پسامدرنیسم، ترجمه م.ر. تاجیک. تهران: نی.
سعیدی، م. و معاذاللهی، پ. 1396. سنت ترجمه در عصر ایلخانان و تیموریان، تهران: قطره.
شعیری، ح.ر. 1397. نشانه­معناشناسی دیداری، تهران: سخن.
صادقی. 1393. نک. استاک­ول (1393).
صافی. 1391. نک. یان (1391).
ــــــ . 1393. نک. هرمن (1393).
صفوی، ک. 1380. هفت­ گفتار درباره ترجمه، تهران: مرکز.
صلح­جو، ع. 1383. گفتمان و ترجمه، تهران: مرکز.
ضیمران، م. 1382. درآمدی بر نشانه­شناسی هنر، تهران: قصه.
طاهایی. 1385. نک. تودوروف (1385).
طاهری. 1383. نک. اسکولز (1383).
عمارتی­مقدم، د. 1396. «از اپوخه تا نوآوری­های شاعرانه».  نقد ادبی، 38(10): 171- 212.
فتوحی، م. 1395. «متون کهن و نظریه ادبی مدرن». نقد ادبی، 33(9): 7-19.
فرحزاد، ف. 1386. «نقد ترجمه». مجله بخارا، (62): 420 - 424.
فردید، ا. 1387. دیدار فرهی و فتوحات آخرالزمان، گردآوری م. مددپور. مؤسسه فرهنگی پژوهشی چاپ و نشر نظر.
فولادوند، ع. 1389. «اهمیت لحن در ترجمه-گفتگو با عزت اله فولادوند»، برگرفته از http://translatology.mihanblog.com/post/75
قبادی، ح. ع. 1391.«گزارش نشست تخصصی ادبیات فارسی و میراث­های تمدنی». کتاب ماه ادبیات، سال ششم(61): 109- 113.
غلامحسین­زاده، غ.ح. 1391. «گزارش ششمین همایش ملی پژوهش­های ادبی» برگرفته از  https://bit.ly/342XcIN.pdf: 1-8.
گنتزلر، ا. 1380. نظریه­های ترجمه در عصر حاضر، ترجمه ع. صلح­جو، تهران: هرمس.
گنتزلر، ا و تیموکزکو، م. 1394. ترجمه و قدرت، ترجمه م. کریمی ­بهبهانی. تهران: قطره.
گیرو، پ. 1383. نشانه­شناسی، ترجمه محمد نبوی. تهران: آگه.
لوتمان، ی. 1390. «درباره سپهر نشانه­ای». ترجمه ف. کاکه­خانی. نشانه­شناسی فرهنگی، به کوشش ف. سجودی. تهران: علم. 221-257.
مکاریک، ای. 1383. دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه م. مهاجر و م. نبوی. تهران: آگه.
مهاجر و نبوی. 1383. نک. مکاریک (1383).
نبوی. 1383. نک. گیرو (1383).
نجفی، ص. 1398. «در باب کدام بکت؟ به روایت کدام بدیو؟». روزنامه شرق، (3441). انتشار برخط برگرفته از https://bit.ly/348gufE .
نجومیان، ا.ع. 1396. نشانه­شناسی (مقالات کلیدی)، تهران: مروارید.
نصرالله منشی. 1382. کلیله و دمنه، تصحیح م. مینوی. تهران: امیرکبیر.
نونهالی 1378. نک. ایوتادیه (1378).
ــــــــ . 1383. نک. ریکور (1383).
هارت، م. و نگری، آ. 1396. «کار دیونوسوس». ترجمه م. حقیقی. سرگشتگی نشانه­ها، تهران: مرکز.
هالینگزورث، چ. 1398. پدیدارشناسی مارتین هیدگر و علوم شناختی، ترجمه ر. خندان. آبادان: پرسش.
هجویری، ا. 1387. کشف­المحجوب، تصحیح م. عابدی. تهران: سروش.
هرمن، د. 1393. عناصر بنیادین در روایت، ترجمه ح. صافی. تهران: نی.
یزدانجو. 1397.  نک. آلن (1397).
یان، م. 1391. «روایت­شناسی شناختی». دانشنامه روایت­شناسی، ترجمه ح. صافی. تهران: علم.
Bakhtin, M. 1996. The Dialogic Imagination: Four Essays,M. Holquist (ed.). Austin: University of Texas Press.
Baldick, C. 2001. The concise Oxford dictionary of literary terms. Oxford: Oxford University Press.
Barnstone, W. 1993. The poetics of translation: history, theory, practice, New Haven: Yale University Press.
Benjamin, W. 2002. "The Task of the Translator". Walter Benjamin (Selected Writings), Vol.1. M. Bullock and M. W. Jennings (eds.). Cambridge: Harvard University Press.
Dryden, J. 1987. The Works of Virgil in English. Vol.5. W. Frost & V. A Dearing (eds.). Berkeley & Los Angeles: University of California Press.
________ .2015. Preface to Sylvae. retrieved from
 https://www.bartleby.com/204/180.html
Hacker D. & Sommers N. 2014. The Bedford Handbook. NewYork, Boston: Bedford/St. Martin's.
Hatim, B & I. Mason. 1993. Discourse and the Translator, New York: Longman.
______________ . 1997. The Translator as Communicator, London: Routledge.
Hatim, B. & Munday, J. 2004. Translation: An advanced resource book, Abingdon: Routledge.
Herman, D. 2009. Basic Elements of Narrative. Sussex: Wiley.
Hermans, T. 1996. "The translator’s voice in translated narrative". International Journal of Translation Studies. 8(1): 23-48.
Holman, C. H. 1985. A Handbook to Literature, Indianapolice: Bobbs_Merill Education Pub.
House, J 1989. "Translation Quality Assessment". Reading in Translation Theory. A. Chesterman (ed.). Helsinki: Oy Finn Lectura Ab: 157-161.
Manser M. H. (ed.). 1996. Macmillan Student's Dictionary. London: Macmillan.
Munday, J. 2001. Introducing Translation Studies: Theories and Applications. New York: Routledge.
Newmark, P. 1981. Approaches to Translation. Oxford, New York: Pergam.
Nida, E & C. R. Taber. 1969. The Theory and Practice of Translation. Leiden: Brill.
Reiss, K. 2000. Translation Criticism, the Potential and Limitations, Trans. By E. F. Rhodes. New York: American Bible Society.
Ricoeur, P. 2006. On Translation, Trans. by E. Brennan. London & New York: Routledge.
Schleiermacher, F. 2006. retrieved from
 http://users.unimi.it/dililefi/costazza/programmi/2006-07/Schleiermacher.pdf.
Segers, RT. 2000. "The Cultural Turn: The Importance of the Concept "Cultural Identity"". In Under Construction: Links for the Site of Literary Theory (Essays in Honour of Hendrik van Gorp), Leuven: Leuven University Press.
Snell-Hornby, M. 1988. Translation Studies: An Integrated Approach. Amsterdam- Philadelphia: J. Benjamins.
Szymańska, K. 1916. "How Translations Function: Illusion and Disillusion". Rereading Schleiermacher: Translation, Cognition and Culture,Seruya & Teresa & Justo & José Miranda (eds.). London:Springer.
Tomkins, S. 1987. "Script Theory". The Emergence of Personality, J. Arnoff & A. I. Rabin, and R. A. Zucker (eds.). New York: Springer Publishing Company: 147–216.
Urbom. R. (Ed.) 2005. Oxford American Wordpower Dictionary, Oxford: Oxford University Press.
Venuti, L. 1995. The Translator's Invisibility: A History of Translation, London & New York: Routledge.
_______. 1998. The Scandals of Translation: Towards an Ethics of Difference, London & New York: Routledge.
_______ . 2001. "Strategies of Translation". In Routledge Encyclopedia of Translation Studies, M. Baker & G. Saldanha (eds.). 2nd ed. London and New York: Routledge: 240-244.
 Wedgwood, H. 1872. A Dictionary of English Etymology. London: Trübner.
Žižek, S. 2008. The Sublime Object of Ideology, London: Verso.