نقد «زیبایی‌شناسی منفی» در رمان آذر، شهدخت، پرویز و دیگران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ ادبیات دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.

چکیده

مبحث «زیبایی‌شناسی انتقادی» مکتب فرانکفورت، نگره‌های انتقادی هنر را بررسی می‌کند تا آشکار سازد که بروز مفهوم آزادی در جامعة سرمایه‌داری با موانع متعددی روبه‌روست؛ موانعی که در اشکال مختلف اقتصاد، سیاست، ایدئولوژی، هنر، فرهنگ و رسانه‌های جمعی وجود دارد و طی فرایندی سازمان‌یافته، موجب ظهور جامعه‌ای مصرف‌زده می‌شود. در این میان، «زیبایی‌شناسی منفی» به تحلیل مظاهر مصرفی غرب‌ می‌پردازد تا ابعاد خردستیز یک جامعة «تک‌ساحتی» را به پرسش بکشد. سرانجام، پدیده‌ای به نام «صنعت فرهنگ» از دل این اندیشه‌ها سر برمی‌آورد و برای فریفتن افراد از انواع رسانه‌ها و ابزارهای تبلیغاتی و مصرفی استفاده می‌کند. بدین ترتیب، هوش و حواس مصرف‌کننده در تصرف این ابزارها قرار گرفته و هرگونه اراده و آگاهی از وی سلب می‌شود. رمان آذر، شهدخت، پرویز و دیگران از مرجان شیرمحمدی، تصویری از همین جهان مصرفی است که انسان‌ها را به رقابت در مصرف وامی‌دارد. این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی، تبیین می‌کند که شیءوارگی و مصرف‌زدگی، شخصیت‌های این اثر را به سوژه‌هایی در جهانی مملو از ابژه‌های مصرفی تبدیل کرده و نفوذ «صنعت فرهنگ» در جهان سلطه، موجب شده‌است شکافی عمیق بین فرهنگ خودی و غیرخودی ایجاد شود. ازاین‌رو، با بهره‌گیری از مفاهیمی همچون مصرف‌زدگی، انباشتگی و وفور، می‌توان به نقد ابعاد «زیبایی‌شناسی منفی» در هویت کاذب شخصیت‌های داستان پرداخت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Critique of ‘Negative Aesthetics’ in Azar, Shahdokht, Parviz and the Others

نویسندگان [English]

  • Elnaz Khojasteh Zonoozi 1
  • Mahboubeh Mobasheri 2
1 PhD in Persian Language and Literature, Alzahra University, Tehran, Iran
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

As an important and comprehensive critical method, “critical aesthetics” of the Frankfurt School, deals with art and literature to show that the emergence of liberty in a capitalist society confronts certain obstacles that are manifested, in different ways, in economy, politics, ideology, art, culture and the media, and through an organized process, ultimately lead to the appearance of a consumerist society. According to Adorno’s and Marcuse’s sociological views, “negative aesthetics” analyzes consumerism in the West so as to challenge the anti-rationalistic aspects of a “unidimensional society.” These ideas finally lead to the emergence of a phenomenon known as “culture industry” which uses devices like the media and propaganda to deceive individuals. Therefore, the consumers are dominated by these devices and are deprived of their will and awareness. Marjan Shirmohammadi’s novel, Azar, Shahdokht, Parviz and the Others, presents an image of such a consumerist world which turns individuals into rivals over consumption. Using a descriptive-analytical method, the present study demonstrates that consumerism and commodification turn the characters into subjects in a world replete with consumerist objects and the prevalence of the cultural industry creates a deep rift between native and foreign cultures. As a result, concepts such as consumerism, accumulation and abundance, can be used to criticize the different dimensions of “negative aesthetics” in the false identities of the characters.
 
Extended Abstract

Introduction

The Frankfurt School of critical theory analyzes the emerging socio-economic situation of societies, and provides us with a comprehensive understanding of economic, cultural variables, and capital and production. It can help us examine the outcomes of the ‘culture industry’ in industrial and developing societies, esp. its effect on literary production in the West. The present article tries to offer a critical approach to culture in the novel Azar, Shahdokht, Parviz and the Others by analyzing the principles of negative aesthetics, thus studying the effects of the cultural and economic effects of the West on the one-dimensional Iranian society.
 

Theoretical Framework

The Frankfurt School theorists divide culture into authentic culture and mass culture. They believe that art and culture in the modern times have turned into a commercial commodity, serving the ruling system. Adorno finds art a negative event and has tried to discuss the negative aspects of art, associating it with the term “negative aesthetics”. Marcuse, however, regards art as being the affirmative aspect of freedom. In the present study, the negative aspects of art are discussed in the novel Azar, Shahdokht, Parviz and the Others.
 

Methodology

Adopting the descriptive-analytical research method, the present study tries to criticize the foundations of culture industry and then examine negative aesthetics in the novel Azar, Shahdokht, Parviz and the Others.
 

Discussion and Analysis

Azar, Shahdokht, Parviz and the Others criticizes the values of a society that is devoid of spiritual aspects through describing the everyday life of a modern family. The consumerist identity in this novel, based on the ideas of Marcuse, represents the hegemony of societies that give them their identities. Negative aesthetics questions the totality of this novel and reveals the negative aspects of art in this novel. In this novel, art has turned into a tool for controlling the masses. According to Adorno, in order to purify art, social challenges should be discussed so that audiences are encouraged to resist the status quo.
 

Conclusion

In the novel Azar, Shahdokht, Parviz and the Others negative aesthetics is employed to criticize the culture of Iranian society. Culture industry tries to control people by distorting social and cultural realities. In this novel, the characters, who have been subjugated by the culture industry, try to develop a new identity for their lives. Culture industry turns individuals into consumerist subjects, who try to develop a new definition of identity and social values. This has been reflected in the behavior, taste and lifestyle of the characters of the novel.
 
Select Bibliography
Adorno, T. and Horkheimer, M. 1385 [2006]. Dialektik-e Roshangari. M. Farhadpour and O. Mehregan (trans.) Tehran: Gaam-e No.
Adorno, T. and Horkheimer, M. 1396 [2017]. Beh Souye Manifest-e No. A. H. Eftekharirad. Tehran: Cheshmeh.
Adorno, T. 1399 [2020]. Alaih-e Idealism. M. Farhadpour (trans.).  Tehran: Hermes.
Baudrillard, J. 1388 [2009]. Jame’eh-ye Masrafi. P. Izadi (trans.). Tehran: Sales.
Bottomore, T. 1394 [2015]. Maktab-e Franfurt.  H. A. Nozari (trans.). Tehran: Ney.
Marcuse, H. 1394 [2015]. Ensan-e Taksahati. M. Mo’ayedi (trans.). Tehran: Amirkabir.
Nozari, H. 1394 [2015]. Nazaryeh-ye Enteqadi-e Maktab-e Frankfurt. Tehran: Agah.
Richard, B. 1388 [2009]. Ravankavi-e Farhang-e Aameh. H. Payandeh (trans.). Tehran: Sales.
Storey, J. 1389 [2010]. Moteleat-e Farhangi Darbare-ye Farhang-e Aameh. H. Payandeh (trans.). Tehran: Agah.
Thorstein, V. 1387 [2008]. Nazaryeh-ye Tabaqeh-ye Tanasa. F. Ershad. Tehran: Ney. 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Negative Aesthetics
  • Culture Industry
  • Adorno
  • Marcuse
  • Azar
  • Shahdokht
  • Parviz and the Others
آدورنو، ت. و هورکهایمر، م. 1385. دیالکتیک روشنگری، ترجمه م. فرهادپور و ا. مهرگان. تهران: گام نو.
آدورنو، ت و هورکهایمر، م. 1396. به‌سوی مانیفست نو، ترجمه ا.ه. افتخاری‌­راد. تهران: چشمه.
آدورنو، ت. 1399. علیه ایده‌آلیسم، ترجمه م. فرهادپور. تهران: هرمس.
آرام، ع. 1393. «بعد زیبایی‌شناسی و قاعده طلایی (نگاهی به تعامل هنر و اخلاق در اندیشه هربرت مارکوزه)». کیمیای هنر، (12): 55-76.
استوری، ج. 1389. مطالعات فرهنگی درباره فرهنگ عامه، ترجمه ح. پاینده. تهران: آگه.
باتامور، ت. 1394. مکتب فرانکفورت، ح.ع. نوذری. تهران: نی.
بشیریه، ح. 1387. تاریخ اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم، ج1. تهران: نی.
بودریار، ژ. 1388.  جامعه مصرفی، ترجمه پ. ایزدی. تهران: ثالث.
پولادی، ک. 1388. تاریخ اندیشه‌های سیاسی در غرب قرن بیستم، تهران: مرکز.
جعفری، ر. 1393. «نقد و بررسی فیلم آذر، شهدخت، پرویز و دیگران». بازیابی در .http://naghdefarsi.com
خلیلی‌فرد، ی. 1394. «سرگشتگی پرویز و دیگران!». بازیابی در: http://www.salamcinema.ir.
ریچارد، ب. 1388. روانکاوی فرهنگ عامه، ترجمه ح. پاینده. تهران: ثالث.
شاهنده، ن. و نوذری، ح.ع. 1392. «هنر و حقیقت در نظریه زیبایی‌شناسی آدورنو». حکمت و فلسفه، 3(9): 60-35.
شیرمحمدی، م. 1393. آذر شهدخت پرویز و دیگران. تهران: ثالث.
صافاریان، ر. 1393. «نگاهی به مضامین فیلم آذر، شهدخت، پرویز و دیگران ساخته بهروز افخمی». بازیابی در: https://robertsafarian.com.
قلی‌پور، م.ح. 1395. «نقد فیلم آذر، شهدخت، پرویز و دیگران». بازیابی در: http://filmovies.ir.
کلنر، د. 1387. «نقدی بر زیبایی‌شناسی مارکوزه». ترجمه ع. عامری­مهابادی. پژوهش‌نامه فرهنگستان هنر، (10):  101-106.
لوکاچ، ج. 1396.  تاریخ و آگاهی طبقاتی، ترجمه م.ج. پوینده. تهران: بوتیمار.
مارکس، ک. 1378. دست‌نوشته‌های اقتصادی و فلسفی 1844، ترجمه ح. مرتضوی. تهران: آگه.
مارکس، ک. 1386. سرمایه، ج1. ترجمه ا. اسکندری. تهران: فردوس.
مارکوزه، ه. 1368. بعد زیبایی‌شناختی، ترجمه د. مهرجویی. تهران: اسپرک.
مارکوزه، هربرت. 1389. در باب اقتدار، ترجمه م. گل‌محمدی و ع.ع. بیگی. تهران: گام نو.
مارکوزه، ه. 1394. انسان تک‌ساحتی، ترجمه م. مؤیدی. تهران: امیرکبیر.
مکاریک، ا.ر. 1384. دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه م. مهاجر و م. نبوی. تهران: آگاه.
نوذری، ح.ع. 1394. نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت، تهران: آگه.
والامنش، ش. 1364. مارکسیسم: نقد منفی، نقد مثبت، تهران: بی‌نا.
وبلن، ت. 1387. نظریه طبقه تن‌آسا، ترجمه ف. ارشاد. تهران: نی.