مقایسۀ گفتمان ارسطو، افلاطون و سقراط در اقبالنامه براساس رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان. اصفهان. ایران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان. اصفهان. ایران.

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان. اصفهان. ایران

چکیده

یکی از نکات برجسته در آثار نظامی آن است که شخصیت‌های هر منظومه براساس ویژگی‌های فردی خاص خود سخن می‌گویند؛ به­گونه‌ای­که می‌توان از شیوۀ سخن گفتن آنها به ابعاد شخصیتشان پی برد. این مقاله اقبالنامه را از این منظر تحلیل کرده است. زمانی که اسکندر از سه حکیم خود ارسطو، افلاطون و سقراط درخواست تنظیم خردنامه می‌کند، هریک متناسب با موقعیت و جایگاه و ویژگی فردی خود خردنامه‌ای برای پادشاه ترتیب می‌دهند. در این پژوهش کوشش شده‌است تفاوت‌های گفتمان این سه حکیم براساس مدل سه­بعدی فرکلاف تحلیل شود. نظریۀ فرکلاف در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین بررسی می‌شود. سطح توصیف تحلیل یک متن در قالب لغات، نحو، نظام آوایی یا سطوح بالاتر از یک جمله است. در سطح تفسیر محتویات متن براساس ذهنیت مفسر یا دانش زمینه‌ای ارزیابی می‌شود و به دو بافت بینامتنیت و موقعیت تقسیم می‌شود. تبیین گفتمان را به­عنوان یک فرایند اجتماعی بررسی می‌کند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که منطق گفت­وگو و تنظیم خردنامۀ افلاطون با ظرافت و براساس ارزیابی جایگاه و موقعیت پایین خود نسبت به پادشاه تنظیم شده است. درحالی­که گفتمان ارسطو و سپس سقراط در سطح تحکم و فرمان دادن است. شیوۀ سخن گفتن ارسطو به­گونه‌ای است که خود را هم‌پایۀ پادشاه می‌بیند و سقراط نیز مقام و جایگاه خود را در مواردی فراتر از پادشاه می‌شمارد؛ به­گونه‌ای­که از دستور دادن به پادشاه و یا استفاده از الفاظ تحقیرکننده ابایی ندارد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Aristotle, Plato, and Socrates: A Faircloughian Reading of Nizami Ganjavi's Iqbal-Nameh

نویسندگان [English]

  • Zahra Amini Shalamzarri 1
  • Mohammad reza Nasr Esfahani 2
  • Sayyedeh Maryam Rozatian 3
1 Ph. D. in Persian Language and Literature, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
2 Associate Professor in Persian Language and Literature, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
3 Associate Professor in Persian Language and Literature, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

A quintessential element in Nizami’s oeuvre is the correspondence between the characters’ articulation and discursive features. In other words, one can explore different layers of their subjectivity in light of their articulation. In this respect, this study investigates Nizami’s Iqbal-Nameh. When Alexander instructs his three advisors, Aristotle, Plato, and Socrates, to compile “Kherad-Nameh,” their individual formulation echoes their position and personality. This study aims to investigate the three advisors’ divergence of discourse in light of Fairclough's 3D model. He analyses the discourse in three levels: description, interpretation, and explanation. The description level is a textual analysis, the interpretation level is a contextual and intertextual analysis, and the explanation level is a socio-cultural analysis. This study concludes that in formulating “Kherad-Nameh,” Plato’s discourse is informed by his position beneath the king, Aristotle’s assertive discourse is informed by equating his position with the king, and Socrates’ authoritative/degrading discourse is informed by positioning himself above the king.
 
Extended Abstract
1.Introduction
Influenced by ancient Greek philosophers, Nizami’s IskandarNameh highlights Plato, Socrates, and Aristotle as three advisors. Though historically inaccurate, their importance becomes vivid in light of a change in Alexander’s status in contrast with SharafNameh and other IskandarNamehs. A quintessential element in Nizami’s oeuvre is the correspondence between the characters’ articulation and discursive features. In other words, one can explore different layers of the advisors’ discourse in light of their articulation.
 
2. Methodology
This descriptive-analytical study employs Fairclough’s critical discourse analysis.
 
3.Theoretical Framework

Fairclough analyses the discourse in three levels: description, interpretation, and explanation. The description level is a textual analysis, the interpretation level is a contextual and intertextual analysis, and the explanation level is a socio-cultural analysis.
 
4.Discussion and Analysis

Description: The philosophers’ perspectival divergence is evident in their positive or negative articulation. There is no praise in Aristotle’s discourse. Plato, on the other hand, frequently praises the world and the king. Socrates describes the grotesque side of the world. Aristotle employs contradictions to address obligations, Plato does so to describe generalities, and Socrates encounters two contradicting phenomena to highlight his mindset. Plato is the only advisor who incorporates euphemism. While Plato and Aristotle’s rhetoric is formal, Socrates addresses the king informally. Their value system is influenced by their ideological orientation toward the king.
Interpretation: by distancing himself from the court, Socrates becomes more authoritative in formulating “KheradNameh.” Their functional language is in writing, and they do not engage the king in a dialogue. Nizami’s account of Alexander is affected by the ancient Greek culture. Although Alexander is depicted unfavourably, Nizami defamiliarises his image and gives him a positive one. The incorporation of “which,” to extend an explanation, allegory, and explicit denial are points of departure in Aristotle, Plato, and Socrates.
Explanation: As a subject of authority, Plato’s account of KheradNameh is formed by power relations. Socrates, on the other hand, aims to dismantle these relations. Regarding individual and social orientations, Aristotle tilts toward the social, Plato toward the individual, and Socrates highlights both. In this respect, what Aristotle and Plato failed to realise was the importance of individual change in social issues.
 
5. Conclusion
Nizami’s unique rhetoric and characterisation create discursive differentiations. The point of departure in the discourse of the three advisors is in their teachings. For Aristotle and Plato, Alexander is the king/prophet, and they formulate their ideologies accordingly. For Socrates, on the other hand, Alexander is only a king. The incorporation of advisors is a powerful/genius tool to re-present Alexander as a benevolent king. While Ferdowsi’s account is historically accurate, Plato’s account of KheradNameh is affected by power relations; Socrates, on the other hand, aims to dismantle these relations. Regarding individual and social orientations, Aristotle tilts toward the social, Plato toward the individual, and Socrates highlights both.
 
Bibliography

Arberry, A. J. 1336 [1957]. Mir’ath-e Iran. Ahmad, B. et al (trans.). Tehran: Ketab. [In Persian].    (The Legacy of Persia)
Fairclough, N. 1379 [2000]. Tahlil Gofteman-e Enteqadi. Fatemeh, Sh. et al (trans.). Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. [In Persian].
      (Critical Discourse Analysis)
Ferdowsi, A. 1375 [1996]. Shahnameh. New York: Farda. [In Persian].
Kraus, P. et al. 1391 [2012]. Farhang-e Irani va Andisheh-e Jounani. Seyed Mahdi, H (trans.). Tehran: Elm. [In Persian].            (Iranian Culture and Greek Thought)
Mohammadi, M. 1374 [1995]. Farhang-e Irani-e Pish az Islam. Tehran: Toos. [In Persian].
Nizami, E. Y. 1394 [2015]. Iqbal-Nameh. Hassan Vahid, D (ed.). Tehran: Qatreh. [In Persian].
Plutarch. 1380 [2001]. Iranian va Jounanian. Ahmad, K (trans.). Tehran: Jami. [In Persian].   (Plutarch)
Radfar, A. 1387 [2008]. “Pazoohesh-I Tatbiqi dar Vojooh-e Moshtarak-e Farhang va Adabiyat-e Farsi va Jounani.” Adabiyat Tatbiqi. No. 5. [In Persian].
Safa, Z. 1370 [1991]. “Molahezat-I darbareh-e Da’stan-e Eskandar-e Maqdooni vs EskandarNameh-ha-e Ferdowsi.” Iran Shenasi Journal. Year 3. No. 11. [In Persian].
Soleyman Heshmat, R. 1390 [2011]. “Barrasi-e Tatbiqi Mian-e Hekmat-e Iran-e Ba’stan va Falsafeh-e Jounan.” Ta’rikh-e Falsafeh Journal. Year 2. No. 4. [In Persian].

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kherad-Nameh
  • Critical Discourse Analysis
  • Socrates
  • Plato
  • Aristotle
آربری، آرتور جان. (1336). میراث ایران، ترجمۀ احمد بیرشک و دیگران. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
افضلی، علی. (1392). «آموزه‌های اخلاقی‌تعلیمی خردنامه‌های فیلسوفان یونان در اقبالنامۀ نظامی». فصلنامۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادبیات فارسی، (16)، 57-80.
ایرانی، محمد؛ سالمیان، غلامرضا و منصوری، زهرا. (1398). «تحلیل واژگان مرتبط با اجتماعیات در خمسۀ نظامی با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف». متن­پژوهی ادبی، دورۀ 23 (8)، 33-60.  10.22054/LTR.2018.19825.1789
ایران‌زاده، نعمت‌الله و منیعی، سجاد. (1401). «بازخوانی مؤلفه‌های گفتمان مدحی نظامی گنجوی در دیباچۀ اقبالنامه بر بنیاد نظریۀ فرکلاف». مجلۀ کارنامۀ متون ادبی، (16)، 1-22.  10.22126/ltip.2022.2443
پلوتارخ. (1380). ایرانیان و یونانیان، ترجمه و انتخاب احمد کسروی. تهران: جامی.
پل کراوس و دیگران. (1391). فرهنگ ایرانی و اندیشۀ یونانی، ترجمۀ سیدمهدی حسینی، تهران: علم.
رادفر، ابوالقاسم. (1387). «پژوهشی تطبیقی در وجوه مشترک فرهنگ و ادبیات فارسی و یونانی». ادبیات تطبیقی، (5)، 87-103.
سلیمان‌حشمت، رضا. (1390). «بررسی تطبیقی میان حکمت ایران باستان و فلسفۀ یونان». تاریخ فلسفه، سال دوم(4)، 11-24.
صفا، ذبیح‌الله. (1370). «ملاحظاتی دربارۀ داستان اسکندر مقدونی و اسکندرنامه‌های فردوسی»، مجلۀ ایران‌شناسی، سال سوم (11)، 469-481.
فردوسی، ابوالقاسم. (1375). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق. دفتر پنجم. کالیفرنیا و نیویورک: انتشارات فردا به همکاری بنیاد میراث ایران.
فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ فاطمه شایسته‌پیران و دیگران. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
محمدی، محمد. (1374). فرهنگ ایرانی پیش از اسلام، تهران: توس.
نظامی، الیاس بن یوسف. (1394). اقبالنامه، به تصحیح حسن وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
نظامی، الیاس بن یوسف. (1378). شرفنامه، به تصحیح حسن وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
Fairclough, N. (1989). language and power, New York: Longman.
Fairclough, N. (1992). Discourse and social change, Polity press. Cambridge. Uk.
Fairclough, N. (2003). Analysing Discourse, New York: Routledge.
oxford American Dictionary, (2011). oxford: University Press.