طبقه‌بندی تصویرهای بخش پهلوانی شاهنامه برپایۀ نظریۀ تصویرشناسی ادبی محمدرضا شفیعی کدکنی و نظریۀ سینمایی ژیل دلوز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان وادببات فارسی، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

2 دانشیار زبان وادببات فارسی، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر خوانش و دسته‌بندی تصویرهای بخش پهلوانی شاهنامه برپایۀ دو دیدگاه ادبی و سینمایی است: دیدگاه محمدرضا شفیعی کدکنی و نظریۀ سینمایی ژیل دلوز. وجه مشترک در هر دو نظرگاه مسئلۀ­­­­­ وجود حرکت و زمان در تصویر است. جستار پیش رو با بهره‌گیری از یک نظریۀ ادبی و یک نظریۀ سینمایی مدرن به طبقه­بندی دیگری از تصویرهای شاهنامه دست یافت. براین­اساس انواع تصویر عبارتند از تصویرهای 1- بلاغت ـ مبنا. 2- روایت ـ مبنا. 3- زبان ـ مبنا. 4- کنش ـ مبنا. 5- گفت‌و‌گو ـ مبنا. دسته‌بندی این تصویرها در دو گروه حرکت و زمان نتیجۀ نهایی جستار پیش روست. روش پژوهش بر بنیان مطالعات بینارشته‌ای و به شیوۀ تطبیقی ـ تحلیلی است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Classifying the Cinematic Images in the Heroic Age of Ferdowsi’s Shahnameh: A Deleuzian Reading

نویسندگان [English]

  • Zahra Norania 1
  • Ebrahim Mohammadi 2
  • Akbar Shayan seresht 2
1 Ph. D. Student in Persian Language and Literature, University of Birjand, Birjand, Iran.
2 Associate Professor in Persian Language and Literature, University of Birjand, Birjand, Iran.
چکیده [English]

Informed by Gilles Deleuze’s “cinematographical theory” and Mohammad-Reza Shafiei Kadkani’s literary opinions on imagery, the present article endeavours to read and classify the images in the heroic age of Ferdowsi’s Shahnameh. The common ground between Deleuze and Kadkani is movement and time. This study categorises the images into two groups, namely, movement and time, and five categories: 1) rhetoric-based, 2) narrative-based, 3) language-based, 4) action-based, and 5) dialogue-based. This comparative-descriptive research locates itself at the crossroads of interdisciplinary studies.
 
Extended Abstract
1. Introduction
Gilles Deleuze, by analysing the contemporary and classical cinema of Europe and America, and Mohammad-Reza Shafiei Kadkani, by exploring the fourth-century Persian poetry, investigated the creation of movement and time. By pinpointing the creation of movement and time in Ferdowsi’s Shahnameh, this study aims to answer the following questions: What are the effective criteria in the cinematic-literary structure of the images in Ferdowsi’s Shahnameh, in the light of Deleuzian “cinematography” and Kadkani’s literary opinions? And how can a new categorisation of images be in accordance with movement and time? The present study employs Deleuzian theories and Kadkani’s opinions to identify, extract, and categorise the cinematic images in Ferdowsi’s Shahnameh.
2. Methodology
Informed by interdisciplinary studies, this comparative-descriptive research explores movement and time in three steps: first, it identifies the literary techniques employed in the creation of movement and time in the heroic age of Ferdowsi’s Shahnameh in accordance with Shafiei Kadkani’s literary opinions; second, it comparatively analyses and correlates the data in the light of Deleuzian “time-image” and “movement-image” theories; and third, it categorises the images in accordance with movement and time.
3. Theoretical Framework
This study is informed by Deleuzian theories and Kadkani’s opinions on movement and time in images. Image, according to Kadkani, is a combination of colours, shapes, meaning, movement, and time. In the same line, for Deleuze, an image has movement and time. A montage is the bridge between movement-image and time-image. In this respect, the present study categorises the images of the heroic age of Shahnameh in two steps: first, it categorises the images into five categories: 1) rhetoric-based, 2) narrative-based, 3) language-based, 4) action-based, and 5) dialogue-based; and second, it places the images into two groups: movement-image which includes rhetoric-based, language-based, and action-based images, and time-image, which includes narrative-based and dialogue-based images.
4. Discussion and Analysis
One can trace the history of movement and image in Persian literature to Unsuri, the tenth-century poet who explicitly mentions movement and image. In his analysis of images in Ferdowsi’s Shahnameh, Kadkani mentions multiple factors which contribute to the creation of movement in images, such as similies and short metaphors, image-content correlation, poetic hyperbole, horizontal/vertical image moderation, epithets, colours, brevity, image compression, verbiage, and time. In movement-image, a significant factor in the passage of time, according to Deleuze, is the hero’s ability to act; the image is in no case bound to the present time and has a certain temporal density. In time-image, the image has a mixed sense of the past and the future, which has no correlation with actuality. In addition, the present time moves between the past and the future. 
5. Conclusion
Time is the centre of movement-image and time-image. According to Deleuze, time-image is a trip to the past, as a mission to regain the destroyed identity after WWII. Contrary to Deleuze, Ferdowsi constantly interacts with the smooth movement of the world amid incidents. This temporal perspective locates itself at the crossroads between the forward momentum of time and the “immortal time.” At this crossroad, in an attempt to regress to the past, humans criticise the socio-historical ideology of the previous social structure and their understanding of the present. In Shahnameh, the time-image is not passive, and the humans of the heroic age believe in themselves and the world.
Bibliography 
Dehghanpoor, H. 1391 [2012]. Tragedy-ha-e Cha’harga’neh-e Shahnameh va Tabyin-e Janbeh-ha-e Cinemaei-e Ann. Tehran: Ann. [In Persian].
Deleuze, G. et al. 1390 [2011]. Edra’k, Zaman, va Cinema. Mehrdad, P. Kh (trans.). Tehran: Rokhda’d-e No. [In Persian].
Ferdowsi, A. 1398 [2019]. Shanameh. Jalal, Kh (ed.). Tehran: Sokhan. [In Persian].
Hayward, S. 1381 [2002]. Mafa’him-e Kelidi dar Mota’lea’t-e Cinemaei. Fatah, M (trans.). Zanjan: Hezareh-e Sevvom. (Key Concepts in Cinema Studies) [In Persian].
Mckee, R. 1395 [2016]. Dasta’n, Sakhta’r va Osoul-e Filmnameh Nevisi. Mohammad, G. A (trans.). Tehran: Hermes.   (Story: Substance, Structure, Style, and the Principles) [In Persian].   
Mirsadeghi, M. 1388 [2009]. Vazheh-Nameh-e Honar-e Shaeri. Tehran: Mahnaz. [In Persian].
Shafiei Kadkani, M. 1366 [1987]. Sovar-e Khial dar Shear-e Farsi. Tehran: Agah. [In Persian].
Stephenson, R. and Jean Rene, D. 1386 [2007]. Honar-e Cinema. Parviz, D (trans.). Tehran: Amir Kabir.  (The Cinema as Art) [In Persian].       
Sutton, D. 1974. Deleuze dar Ghabi Digar. Majid, P. P (trans.). Tehran: Matn.  (Deleuze Reframed) [In Persian].  
Zabeti Jahromi, A. 1378 [1999]. Cinema va Sakhta’r-e Tasa’vir-e Sheari dar Shahnameh. Tehran: Ketab Fara. [In Persian].

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gilles Deleuze
  • Image
  • Literary Criticism
  • Shafiei Kadkani
  • Shahnameh
بازن، آندره. (1396). سینما چیست؟، ترجمة محمد شهبا. تهران: هرمس.
باکلند، وارن. (1393). آشنایی با مبانی سینما و نقد فیلم، ترجمة پژمان طهرانیان. تهران: معین.
بیهقی، ابوالفضل. (1381). تاریح بیهقی، تصحیح خلیل خطیب رهبر. تهران: مهتاب.
دلوز، ژیل. (1390). سینما1: حرکت-تصویر، ترجمة مازیار اسلامی. تهران: مینوی خرد.
دلوز، ژیل و کولبروک، کلر و باگیو، رونالد. (1390). ادراک، زمان و سینما، تدوین و ترجمه: مهرداد پارسا خانقاه. تهران: رخ­داد نو.
دهقانپور، حمید. (1391). تراژدی های چهارگانه شاهنامه و تبیین جنبه­های سینمایی آنها، تهران: آن.
استیونس، رالف و دبری، ژ. ر. (1386). هنر سینما، ترجمة پرویز دوائی. تهران: امیر کبیر.
ساتن، دیمین و مارتین جونز، دیوید. (1395). دلوز در قابی دیگر، ترجمة مجید پروانه­پور. تهران: مؤسسه تألیف. ترجمه و نشر آثار هنری «متن». 
سپهری، سهراب. (1370). هشت کتاب. تهران: طهوری.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1366). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
ضابطی جهرمی، احمد. (1378). سینما و ساختار تصاویر شعری در شاهنامه، تهران: کتاب فرا.
فتوحی، محمود. (1385). بلاغت تصویر، تهران: سخن.
فردوسی، ابوالقاسم. (1398). شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق، جلال. تهران: سخن.
قویمی، مهوش. (1383). آوا و القا:رهیافتی به شعر اخوان ثالث، تهران: هرمس.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1402). «شاهنامه و روشهای نوین». گفتگو با ایرنا، دسترسی در www.cinemapress.ir.
لوته، یاکوب. (1388). مقدمه ای بر روایت در ادبیّات و سینما، ترجمة امید نیک‌فرجام. تهران: مینوی خرد.
ماراتی، پائولا. (1400). ژیل دلوز: سینما و فلسفه، ترجمة فائزه جعفریان و مهرداد پارسا، تهران: شوند.
میرصادقی، میمنت. (1388). واژه­نامه هنر شاعری: فرهنگ تفصیلی اصطلاحات فن شعر و سبک­ها و مکتب­های آن، تهران: کتاب مهناز.
مک­کی، رابرت. (1395). داستان، ساختار و اصول فیلمنامه نویسی، ترجمة محمد گذرآبادی. تهران: هرمس.
نژادنیلی، فاطمه. (1395). شاهنامه از دریچه سینما، تهران: سخنوران.
هاشمی، سید محسن. (1390). فردوسی و هنر سینما، تهران: علمی.
هیوارد، سوزان. (1381). مفاهیم کلیدی در مطالعات سینمایی، ترجمة فتاح محمدی. زنجان: هزارة سوم.