خوانش و تحلیل لاکانی حکایت «شهریار و برادرش شاهزمان»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان، رشت، ایران

2 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان، رشت، ایران

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

چکیده

امروزه مطالعات بینارشته‌ای و نقد روان‌کاوانه، افق‌های تازه‌ای به روی پژوهشگران گشوده‌‌است. قصّه‌های هزارویک‌شب تاکنون در اشکال گوناگونی مورد ارزیابی قرار‌گرفته‌اند، اما جنبة روانکاوی قصه‌ها کمتر موردتوجه قرار گرفته‌است. درون‌مایة حکایت «شهریار و برادرش شاهزمان»، بیانگر مشکلی منحصر به تمدن است، که بررسی آن می‌تواند دریچه‌های تازه‌ای از معانی نهفته را به روی مخاطبان بگشاید. با‌آنکه فروید، پدر روان‌کاوی، به خوانش آثار شاعران و نویسندگان از‌جمله داستان‌های وهم‌آمیز و فراواقع‌گرا روی‌آورده‌ بود و منشأ الهام خود و آنها را با دو روش متفاوت، یکی می‌دانست (شریعت کاشانی، 1393: 13)، ولی در ادبیات روزگار ما، نقد روان‌کاوانه، آن‌‌گونه که شایسته است، حضور برجسته‌ای ندارد و یا مورد نقد شدید کسانی است که از نظریه‌پردازانی چون فروید، لاکان و دیگران حمایت نمی‌کنند. توانایی‌های تحلیلیِ روان‌کاوی و استعداد آن در تفسیرگری، ما را بر آن داشت که با توجه به نظریات لاکان، حکایت بنیادین و اصلی هزارویک‌شب را رمزگشایی کنیم. نظریات لاکان با همة مشکل‌فهمی، نه کژفهمیِ مفاهیم فروید را در بر دارد و نه در آن از برترشماریِ روان‌شناسی واقع‌گریز و عرفان‌زدة یونگ خبری است. این مقاله با نگاه لاکانی به ریشه‌های حکایت شهریار و برادرش شاهزمان می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Lacanian Reading of the “Story of King Shahryar and His Brother Shah Zaman”

نویسندگان [English]

  • Abbas Barari Jirandehi 1
  • Ali Safayi Sangari 2
  • Alireza Nikoui 3
1 PhD Candidate in Persian Language and Literature, University of Guilan, Rasht, Iran
2 Professor of Persian Language and Literature, University of Guilan, Rasht, Iran
3 Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Guilan, Rasht, Iran
چکیده [English]

Interdisciplinary studies and psychoanalytic criticism have recently opened up new horizons for researchers. The Thousand and One Nights has been evaluated in various ways so far, but what has been overlooked is the psychoanalytical dimension of the stories. The context of the “Story of King Shahryar and His Brother Shah Zaman” illustrates a problem unique to civilization, whose examination can provide the readers with insight into latent meanings. Although Freud, the father of psychoanalysis, used to read the works of poets and writers, including fantastic and suprarealist stories and claimed that he and those writers were both inspired by the same origin, albeit in two different ways (Shariat Kashani, 2014: 13), psychoanalytic criticism does not have the prominent place it deserves in contemporary literature, or is harshly criticized by those who do not support theorists such as Freud, Lacan, and others. The analytical power of psychoanalysis and its amenity to interpretation led us to decipher the core story of The Thousand and One Nights according to Lacan’s theories. Despite their difficulty, Lacan’s theories contain neither the misunderstandings around Freud’s concepts nor the sense of superiority one finds in Jung’s antirealist and mystical psychology. This paper deals with the origins of the story of Shahryar and his brother Shah Zaman from a Lacanian perspective.
 
Extended Abstract

Introduction

Psychoanalysis can help us decipher meanings hidden in texts. Although psychoanalysis and fairy tales and legends are closely connected, The Thousand and One Nights has rarely been psychoanalytically analyzed. The present study aims to examine the “Story of King Shahryar and His Brother Shah Zaman” in The Thousand and One Nights based on Lacan’s ideas. The main theme of the story, which can be considered a reflection of the human psychological structure, is an expression of a process common to all human beings. Shahryar commonly symbolizes collective consciousness and his derangement is caused by an ego that does not function in coordination with the psyche. Shah Zaman’s sophistication does not suffice here as human behavior is lacking in him. 
 

Theoretical Framework

According to Lacan, human psyche is composed of the symbolic, the imaginary and the real, which are in interaction with each other in the becoming of being. To reveal the imaginary attractions and the symbolic law governing them, Lacan focuses on the distinction between the real and reality (with a symbolic structure). In the “Story of King Shahryar and His Brother Shah Zaman,” King Shahryar and his brother Shah Zaman face the real through a trauma. With the presence of Shahryar the real returns and emerges through the symbolic. Shahryar has to discover the knowledge hidden in the real. Scheherazade teaches him how to face the real by avoiding logic and relying or emotions.   
 

Methodology

The library-based research method has been used in the present study to collect the data and a descriptive-analytical approach has been adopted to conduct a psychoanalytical analysis of the data.
 

Discussion and Analysis

King Shahrayr and his brother, after learning about the affairs of their wives, realize that the collapse of their symbolic world should not lead to a “lack of reality” in them. They take two different paths: Shah Zaman leads an ascetic life and Shahryar tries to kill women. From a Lacanian viewpoint, their mental status is completely different. What Shah Zaman does is to prevent the enjoyment of the other; however, Shahryar tries to ensure the enjoyment of the other, making him never experience the scruples of a psychopath. He assumes that he helps the other derive great enjoyment. The psychopath (Shah Zaman) is the object of the enjoyment of the other and is controlled by the other, while the deviant person serves the other.
 

Conclusion

Shahryar’s attitude toward the other is the same attitude the other adopts toward Shahryar. Here, the deviant person, i.e., Shahryar, is the absolute subject that treats the other’s body as an instrument to satisfy his own desire. Scheherazade, by avoiding logic, teaches Shahryar how to avoid encountering the real. Like a psychoanalyst, Scheherazade criticizes the internal and psychological reality of Shahrayr by telling stories, proving the reality that in our unconscious we are all murderers. Scheherazade tries to prove Shahryar’s innocence, which was a fulfilled hallucination. With the help of the real, Scheherazade proves what would be otherwise the projection of guilt onto another person. In other words, Scheherazade proved that the murdered women were all guilty. 
 
Select Bibliography
Eshaqiyan, J. 1396 [2017]. Boutiqa-ye No va Hezar-o-Yek Shab. Tehran: Faraz.
Fink, B. 1397 [2018]. Suzheh-ye Lakani bayn-e Zaban va Jouissence. M. A. Jafari (trans.). Tehran: Qoqnous.
Freud, S. 1395 [2016]. Tali az Tasavir-e Shekasteh. Sh. Vaqfipour (trans.). Tehran: Cheshmeh.
Homer. S. 1388 [2009]. Jacques Lacan. M. A. Jafari and M. A. Tahayi (trans.). Tehran: Qoqnous.
Lacan, J. 1397 [2018]. Ezterab: Bazbini-e Vaz’e Obzheh. S. Rastegar (trans.). Tehran: Pendar Taban.
Lacan, J. 1397 [2018]. Shekl-e Obzheh-ye a. S. Rastegar (trans.). Tehran: Pendar Taban.
Stavrakakis, Y. 1392 [2013]. Lacan va Amr-e Siasi. M. A. Jafari (trans.) Tehran: Qoqnus.
Tasouji, A. 1383 [2004]. Hezar-o-Yek Shab. Tehran: Hermes.
Von Franz. M. L. 1397 [2018]. Paryaneh-ha: Zan dar Afsaneh-ye  Paryan. M. Safdarzadeh. Tehran: Roshangaran va Motale’at-e Zanan.
Žižek, S. 1388 [2009]. Kazh Negaristan. M. Eslami and S. Najafi (trans.). Tehran: Rokhdad-e No.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shahryar
  • Scheherazade
  • Psychoanalysis
  • Lacan
  • The Thousand and One Nights
ابراهیمی‌پور، آ. و صدرایی، ر. 1397. «ناگفته‌های قصه‌گویی شهرزاد از منظر روانشناسی ژاک لکان». فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، (35): 1-18.
استاوراکاکیس، ی. 1392. لکان و امر سیاسی، ترجمه م. جعفری، تهران: ققنوس.
استیس، و. ت. 1376. عرفان و فلسفه، ترجمه ب. خرمشاهی. تهران: سروش.
اسحاقیان، ج. 1396. بوطیقای نو و هزارویک‌شب، تهران: فراز.
پ‍ای‍ن‍ده‌، ح. 1388. «نقد شعر زمستان از منظر نظریه روان‌کاوی لکان». فصلنامه زبان و ادب پارسی، (42): 46-27.
تسوجی، ع. 1383. هزارویک شب، تهران: هرمس.
حیدری، ف. و فرد، م. 1392. «خوانش لکانی روان‌پریشی رمان بوف کور». پژوهش ادبیات معاصر جهان، (2): 43-61.
دزفولیان، ک.؛ مولودی، ف. و یزدخواستی، ح. 1388. «نقد روان‌کاوی بر شعر هملت شاملو». ادب‌پژوهی، (9): 69-78.
ژیژک، ا. 1382. «چگونه آنان که گول نخورده‌اند به خطا می‌روند». ترجمه م. فرهادپور، ارغنون، 22: 167- 192.
ژیژک، ا.  1388. کژ نگریستن، ترجمه م. اسلامی. و ص. نجفی، تهران: رخ‌داد نو.
ژیژک، ا. 1395. از نشانگان خود لذت ببرید، ترجمه ف. محمدی. زنجان: هزاره سوم.
شریعت کاشانی، ع. 1393. روان‌کاوی و ادبیات و هنر؛ از فروید تا ژاک دریدا، تهران: چاپ و نشر نظر.
صابری، ف. ن.؛ صدیقی، م. و خجسته، ف. 1397. «خوانش لکانی رمان عامه‌پسند پریچهر». نقد و نظریه ادبی، (1): 93-115.
فرضی، س. و زرقانی، م. 1388. «تحلیل انقلاب روحی سنایی بر‌اساس نظریه ژک لکان». جستارهای ادبی، (166): 87-110.
فروید، ز. 1395. «ضمیر ناخودآگاه». تلی از تصاویر شکسته، ترجمه ش. وقفی‌پور. تهران: چشمه. 11-37.
فینک، ب. 1397. سوژه لکانی بین زبان و ژوئیسانس، ترجمه م. ‌ع. جعفری. تهران: ققنوس.
لکان، ژ. 1397الف. اضطراب: دفتر دوم: بازبینی وضع ابژه، ترجمه ص. راستگار. تهران: پندار تابان.
لکان، ژ. 1397ب. اضطراب: دفتر سوم: شکل‌های ابژه a، ترجمه ص. راستگار. تهران: پندار تابان.
لکان، ژ. 1398. آموزه من، ترجمه ا. کیانی‌خواه. تهران: حرفه نویسنده.
لوفلر دلاشو، م. 1386. زبان رمزی قصه‌های پریوار، ترجمه ج. ستاری. تهران: توس.
لوئیز ف. ف.، م. 1397. پریانه‌ها: زن در افسانه‌های پریان، ترجمه م. صدرزاده. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
مرادی، ن.؛ تسلیمی، ع. و خزانه‌دارلو، م. ع. 1395. «خوانش شعر مرگ ناصری از منظر لکان». نقد و نظریه ادبی، (6): 121-141.
هومر، ش. 1388. ژاک لکان، ترجمه م. ع. جعفری و م. ا. طاهائی. تهران: ققنوس.
یونگ، ک. گ. 1359. انسان و سمبول‌هایش، ترجمه ا. صارمی. تهران: امیرکبیر.     
Freud, S. 1990. The Question of lay analysis; an introduction to psychoanalysis, in SE. vol. 20. New York: Norton.
Lucan, J. 1974. The Seminar of Jacques Lacan, Book XXI: Les Non-Dupes Errant, 1973-1974. trans. C. Gallagher. New York: Norton.
Lucan, J. 1982. “God and the Jouissance of the Woman”. in Feminine Sexuality: Jacques Lacan and the Ecole Freudienne, ed. J. Mitchell and J. Rose. New York: Norton.
Lucan, J. 1988. The Seminar of Jacques Lacan: Book 1, Freud's Papers on Technique. 1953-1954. ed. J.-A. Miller. trans. J. Forrester. Cambridge: Cambridge University press.

Lucan, J. 1964. The Seminar of Jacques Lacan: The Four Fundamental Concepts of Psychoanalysis, Book XI .  Ed. J. A. Miller. Trans. A. Sheridan. London.