«فرم» رمان و ساخت اجتماعیِ آگاهی تأملی لوکاچی در کریستین و کید گلشیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی. گروه مطالعات ادبی پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی (سازمان سمت)، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته دکتری علوم اجتماعی (گرایش مسایل اجتماعی ایران) از دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

در مقاله حاضر هم‎عرضیِ فرم رمان کریستین و کید از هوشنگ گلشیری، با ساخت اجتماعیِ سازنده آگاهی در دوران آن بررسی می‎شود. رمان، در نگاه نخست، اثری شخصی و شدیداً فرمالیستی و صناعت‎مند به نظر می‎آید و انگار باب هرگونه تحلیل جامعه‎شناختی به روی آن بسته‌است؛ اما این مقاله، در جهتی وارونه، در پی آن است تا خصلت ذاتاً اجتماعیِ فرم این رمان را نشان دهد. این مقاله هم وفاداری به روش‎شناسی لوکاچ است، هم تلاشی است برای حرکت‌دادن اندیشه او به جانب رمان مدرنیستی. در اینجا سخنی از «محتوای اثر ادبی» و «محتوای اجتماعی» به میان نمی‎آید و تمام بحث مبتنی بر «فرم» است. بخش نظری، صورت‎بندی تاریخی اندیشه لوکاچ بر مبنای پنج اثر اصلی او در باب جامعه‎شناسیِ ادبیات است. در طرح این بحثِ نظری و تاریخی، تلاش بر آن بوده‌است تا نسبتی «درونی» با آنچه در بخش نقد رمان آمده‌است برقرار باشد؛ در ادامه، ساختِ اجتماعی در زمانه نگارش رمان کریستین و کید بر مبنای مسئله «مواجهه با غرب» صورت‎بندی شده‌است؛ در رویارویی با این مسئله، سه گروه اجتماعی از هم تفکیک گردیده‌است: دو گروه غرب‎گرا و غرب‎ستیز که با رویکردی «ذات‎گرایانه» به مسئله نگریسته‎اند؛ و گروه سوم که کوشیده‌است از این دوگانه‎سازی رها شود و خصلت «پیشامدی» مسئله را پیش چشم بدارد. تبیینِ چگونگیِ پیوند فرم این رمان با ساختِ آگاهی گروه سوم، هدف این مقاله بوده و این نتیجه حاصل شده‌است: کلیت فرم، برآمده از ترکیبِ مؤلفه‎های «فرایند شناخت، اکنونیت، تکّه تکّگی، وجه انشایی، تعلیق، و دیالکتیک جذب/دفع» است؛ و این فرم، هم‎عرض با ساخت اصلی آگاهی در گروه سوم است که این مسئله را «گشوده»، «اکنونی»، «متکثر»، «موضوع شناخت» و «در فرایند» می‎دانستند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Form of the Novel and the Social Construction of Consciousness: A Lukácsian Reflection on Golshiri’s Christine and Kid

نویسندگان [English]

  • Foad Mowloudi 1
  • Mohammad Hedayati 2
1 Assistant Professor of Persian Language and Literature, SAMT, Tehran, Iran
2 MA in Social Science, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In this article, we try to examine the parallel between the form of Houshang Golshiri’s novel Christine and Kid and the social construction of consciousness in its time. At first glance, the novel seems to be a personal account that cannot be sociologically analyzed; however, this article seeks to show the inherently social nature of this novel’s form. The theoretical part is the historical formulation of Lukács’ thought based on his five major works on the sociology of literature. The article tries to show that the social construction of consciousness at the time of writing Christine and Kid was centered around the issue of “the encounter with the West”; In terms of this issue, we have distinguished three social groups in Iranian intellectual society: on the one hand, pro-Western and anti-Western groups, that have dealt with the issue through an “essentialist” approach, and, on the other, a third group that has tried to discard this dualism and consider the “contingent” nature of the issue. The purpose of this article is to explain how the form of this novel is connected with the construction of the consciousness of the third group. The findings show that the form in this novel is shaped by the combination and interplay of several components: the process of knowledge, contemporaneity, interruptions, compositional aspect, suspension and the dialectic of reception and rejection. Moreover, this form is in line with the main construction of consciousness in the third group, which considered the issue as “open,” “present,” “plural,” “subject of cognition,” and “in process.”
 
Extended Abstract
1.Introduction
The present article studies the relationship between form and the social construction of consciousness in Houshang Golshiri’s novel Christine and Kid. While the novel appears to be a personal, formalist work, defying any kind of sociological analysis, attempt has been made to examine the inherently social nature of the novel’s form. Throughout the article, both in the theoretical and practical sections, the focus of discussion is on the ‘form’ rather than the ‘literary content’ or the ‘social content’ of the novel.
 
2.Theoretical Framework
The historical formation of Lukács’ ideas in the present article shows that he focuses on form, which, according to him, is the composition that directs how a work of art is received. Mimesis is based on the selection, assessment and formation of elements of reality, represented in form. The present article draws on Lukács’ ideas in this regard to study Golshiri’s Christine and Kid.
 
3.Methodology
The present study adopts the qualitative methodology and is a case study of a literary work. It is based on Lukács’ methodology in the sociology of the novel and attempt has been made to analyze the relationship between this literary form and the social construction of consciousness.
 
4.Discussion and Analysis
In Christine and Kid, the East/West dichotomy, as one of the most fundamental issues in the structure of the contemporary Iranian society, has been dealt with. A Lukácsian study of the novel reveals that there is a consistency between the form of the novel and the social construction of consciousness.
 
5.Conclusion
The form of Golshiri’s Christine and Kid is made up of some major elements: the process of understanding ‘the other/the Western’ and consequently ‘the self/the Eastern’; the development of form in the present time based on the development of the present moment; the development of characters in the process of the development of ‘events’; the fragmentation of events, characters and ideas; and the endless suspension in ‘attracting/repelling’ the other and the self. The form of this novel is consistent with the construction of consciousness in the third group in dealing with the ‘issue of the West’.  In other words, the form of this novel, in its totality, reveals the construction of the third group and challenges the Western/anti-Western dichotomy.
 
Select Bibliography
Amanat, A. 1400 [2021].Tarikh-e Iran-e Modern. M. Hafez (trans.). Tehran: Faragard.
Ashouri, D. 1387 [2008]. “Houshyari-e Tarikhi.” In: id. Ma va Moderniyat. Tehran: Serat: 13-43.
Lukács, G. 1373 [1994]. Pajouheshi dar Realism-e Oroupayi. A. Akbari (trans.). Tehran: Elmi va Farhangi.
Lukács, G.1377 [1998]. Tarikh va Agahi-e Tabaqati: Pajouheshi dar Dialektik-e Marksisti. M. J. Pouyandeh (trans.). Tehran: Nasl-e Qalam.
Lukács, G.1380 [2001]. Nazaryeh-ye Roman. H. Mortazavi (trans.). Tehran: Qesseh.
Lukács, G.1388 [2009]. Roman-e Tarikhi. Sh. Behyan (trans.). Tehran: Akhtaran.
Lukács, G.1397 [2018]. Jan va Sourat. R. Rezaee (trans.). Tehran: Mahi.
Nabavi, N. 1388 [2009]. Roshanfekran va Dolat dar Iran: Siasat-e Goftar va Tangna-ye Esalat. H. Fesharaki (trans.). Tehran: Shirazeh.
Shadman, F. 1382 [2003]. Taskhir-e Tamaddon-e Farangi. Tehran: Gam-e Noe.
Ziaebrahimi, R. 1397 [2018]. Paydayesh-e Nasionalism-e Irani: Nejad va Siasat-e Bijasazi. H. Afshar (trans.). Tehran: Markaz.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Form
  • Social Construction
  • Lukács
  • Christine and Kid
  • Golshiri
آشوری، داریوش. 1346. ما و مدرنیت، تهران: صراط.
امانت، عباس. 1400. تاریخ ایران مدرن، مترجم م. حافظ. نشر فراگرد. (انتشار الکترونیکی).
ایوتادیه، ژان. 1390. «جامعه‎شناسی ادبیات و بنیان‎گذاران آن». درآمدی بر جامعه‎شناسی ادبیات، گزیده و ترجمه محمدجعفر پوینده. تهران: نقش جهان.
باختین، میخاییل. 1373. سودای مکالمه، خنده، آزادی، گزیده و ترجمه محمدجعفر پوینده. تهران: ارست.
باقری مزرعه، منصوره؛ مدرس‌زاده، عبدالرضا و حیدری، فاطمه. 1399. «نقد جامعه‌شناختی مجموعه داستان کوتاه طعم گس خرمالو اثر زویا پیرزاد». بهارستان سخن، (50): 201ـ 226.
بهیان، شاپور. 1388. «مقدمه مترجم فارسی». رمان تاریخی، گئورگ لوکاچ. تهران: اختران.
خرمشاهی، بهاءالدین. 1351. «نقد کریستین و کید». مجله سخن، (21):  1128-1132.
ژیمنز، مارک. 1393. زیباشناسی چیست؟، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی.
سعید، ادوارد. 1377. شرق‌شناسی، ترجمه عبدالرحیم گواهی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلام.
سناپور، حسین. 1380. «شناخت سبک گلشیری در آینه‌های معرق کریستین و کید». هم‏خوانی کاتبان (زندگی و آثار هوشنگ گلشیری)، گردآورنده: حسین سناپور. تهران: دیگر.
شادمان، فخرالدین. 1382. تسخیر تمدن فرهنگی، تهران: گام نو.
ضیاءابراهیمی، رضا. 1397. پیدایش ناسیونالیسم ایرانی: نژاد و سیاست بی‌جاسازی، ترجمه حسن افشار. تهران: مرکز.
گلدمن، لوسین. 1377. «تأملی درباره تاریخ و آگاهی طبقاتی». کتاب تاریخ و آگاهی طبقاتی، گئورگ لوکاچ. ترجمه محمدجعفر پوینده. تهران: نسل قلم.
گلدمن، لوسین. 1382.  نقد تکوینی. ترجمه محمدتقی غیاثی. تهران: نگاه.
گلدمن، لوسین. 1390. «جامعه­شناسی ادبیات». درآمدی بر جامعه‎شناسی ادبیات، گزیده و ترجمه محمدجعفر پوینده. تهران: نقش جهان.
گلشیری، هوشنگ. 1380. «نگاهی به حیات خود». هم‏خوانی کاتبان (زندگی و آثار هوشنگ گلشیری)، گردآورنده: حسین سناپور. تهران: دیگر.
لارنسون، دیانا تی. و سوئینگ‎وود، آلن .1399. جامعه‎شناسی ادبیات، ترجمه شاپور بهیان. تهران: سمت.
لنار، ژاک. 1390. «جامعه‎شناسی ادبیات و شاخه‎های گوناگون آن». درآمدی بر جامعه‎شناسی ادبیات، گزیده و ترجمه محمدجعفر پوینده. تهران: نقش جهان.
لوکاچ، گئورگ. 1373. پژوهشی در رئالیسم اروپایی، ترجمه افسر اکبری. تهران: علمی و فرهنگی. 
لوکاچ، گئورگ. 1377.  تاریخ و آگاهی طبقاتی: پژوهشی در دیالکتیک مارکسیستی. ترجمه محمدجعفر پوینده. تهران: نسل قلم.
لوکاچ، گئورگ. 1381.  نظریه رمان. ترجمه حسن مرتضوی. تهران: قصه.
لوکاچ، گئورگ. 1388. رمان تاریخی، ترجمه شاپور بهیان. تهران: اختران.
لوکاچ، گئورگ. 1397. جان و صورت، ترجمه رضا رضایی. تهران: ماهی.
متین، افشین. 1399. هم شرقی، هم غربی: تاریخ روشنفکریِ مدرنیته ایرانی، ترجمه حسن فشارکی. تهران: شیرازه.
مختاری، مسروره. 1398. «تحلیل محتوایی رمان آتش به اختیار محمدرضا بایرامی بر اساس جامعه‌شناسی رمان ژرژ لوکاچ». پژوهش‌های بین‌رشته‌ای ادبی، 1 (1): 284ـ 302.
مندنی‌پور، شهریار. 1380. «خواندن فاخته». هم‏خوانی کاتبان (زندگی و آثار هوشنگ گلشیری)، گردآورنده: حسین سناپور. تهران: دیگر.
مولودی، فؤاد. 1398. نمایش ذهن در داستان: درآمدی بر تطور روایت ذهنی در داستان فارسی، تهران: پایا.
میرعابدینی، حسن. 1386. صد سال داستان‌نویسی ایران. جلد1و2. تهران: چشمه.
نبوی، نگین. 1388. روشنفکران و دولت در ایران: سیاست، گفتار و تنگنای اصالت، ترجمه حسن فشارکی. تهران: شیرازه.
نظری، ماه و خانی اسفندآباد، سامان. 1399. «تحلیل جامعه‌شناختی رمان دل کور اسماعیل فصیح». تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی، (42): 141ـ 170.
همرمایستر، کای. 1399. سنت زیباشناسی آلمانی، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی.