بازخوانی گفتمانی مبحث «انقلاب ادبی» در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

طرحی که روشنفکران مشروطه برای انقلاب ادبی ریخته بودند و چهره‌هایی چون ع. طالقانی و ت. رفعت مجری آن شدند، بیش از آنکه غایت را در دگرگونی شکل و محتواِی شعرِ فارسی معرفی کند، موجودیت خود را در صف­آرایی با شعر سنتی قرار و نشان داد. از آنجا که دو دایره گفتمان استبداد سیاسی و ادبی عرصه وسیعی را اشغال کرده بود، انقلاب ادبی در مقام گفتمانی نوپا، بقای خود را نه در تدوین مبانی نظری، بلکه در مواجهه با سنت می‌جست. در این گفتار برای فرارفتن از سوژه‌ای که در نظریه گفتمان فوکو منقاد بوده‌است، در ضمن بهره از نظریه لاکلا و موفه مشخصاً با مفاهیمی چون «منطق هم‌ارزی»، «غیریت‌سازی گفتمانی»، «موقعیت سوژه‌گی» و «سوژه ازپیش‌ تعیین‌شده»، نقش سوژه‌ها در طرح انقلاب ادبی واکاوی خواهد شد. می‌توان گفت که طرفداران شعر سنتی ازجمله م. بهار و وحید دستگردی بر پایه سنن ادبی به تفسیر انقلاب ادبی در قالب «تکامل» و «ضدیّت» می‌پردازند تا روایتی سنتی از آن به دست دهند. بررسی دیرینه‌شناسانه نشان می‌دهد که مبحث انقلاب ادبی به انقلابات فرانسه و تجربه عثمانی و روسیه از آن برمی‌گردد که عبارت است از درجه صفر پدیداریِ انقلاب ادبی در سخنِ ویکتور هوگو؛ سخن هوگو نیز در ضدیّت رمانتیک با کلاسیسم شکل گرفته بود. تبارشناسی مفهوم انقلاب ادبی نیز روشن می‌کند که چگونه طرفداران سنن ادبی و محافظه‌کاران کوشیدند با استراتژی‌هایی چون «تخریب دلالت‌های معنایی در مفهوم»، «آینگی چهره‌های سنت» و «فصل بین میدان سیاسی و ادبی»، معانی احتمالی و پیرامونی را گسترش دهند و تعریف نوگرایان از انقلاب ادبی را به حاشیه برانند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Discursive Analysis of the ‘Literary Revolution’ in Iran

نویسندگان [English]

  • Majid Bahrevar 1
  • Farshad Jalilpiran 2
1 Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Yasuj, Yasuj, Iran
2 PhD candidate in Persian Language and Literature, University of Yasuj, Yasuj, Iran
چکیده [English]

The ‘literary revolution’ planned by the Iranian constitutional intelligentsia and carried out by figures such as Ali Asghar Taleghani and Taghi Raf’at, rather than making new forms of poetry embracing the revolutionary content, proved itself to be an opposition to the classical tradition. The socio-political revolution had also influenced the Iranian literary field but did not lead to genuine literary theorization. The present article is based on Foucault’s archeology, but to expand the notion of the subject in his theory of discourse, the role of the subject will be further discussed through concepts such as the “logic of equivalence,” “discursive otherness,” the “subject position,” and  the “pre-given subject,” as proposed by Laclau and Mouffe. The supporters of the traditional trend in poetry, like the poet-laureate Bahar and the poet-critic, Vahid Dastgerdi, attempting to canonize a neoclassical perspective, interpreted the literary revolution as an evolution or opposition against literary conventions. Employing Foucauldian archeology, the present paper tries to show that the notion of literary revolution goes back to the French Revolution and the later Ottoman and Russian practices, rooted in the zero degree of the emergence of literary revolution in Victor Hugo’s discourse which formed a romantic opposition to the classics. The genealogy of the concept shows how the literary traditionalists and conservatives used discursive strategies such as “destroying the meanings proposed by literary revolutionaries,” “focusing on literary figures from the past,” and “separating the political domain from the literary domain” to develop peripheral meanings and marginalize the definition of literary revolution proposed by the modernists.
 
Extended Abstract
1.Introduction
Thinkers such as Fathali Akhoundzadeh and Aghakhan Kermani deemed fundamental changes in Iranian literature essential due to the absence of critical expression in classical Persian literature. Later, Aliasghar Taleghani and Taghi Raf’at, influenced by French literature, especially Victor Hugo, and the Russian Revolution, articulated the literary revolution discourse in Iran. Taleghani sought to bring about a literary revolution in Persian literature and criticized classical literature represented by poets such as Hafiz, Rumi, Sa’di, a movement that was resisted by more conservative literary figures such as Rashid Yasami, Abbas Eqbal Ashtiani, Saeed Nafisi, Taghizadeh and Malek-o-Shoa’ra Bahar.
 
2.Theoretical Framework
The present article draws on Foucault’s theory of discourse analysis, particularly his idea of genealogy. To further explain the status of the subject of Foucault’s theory, we have employed the concepts and strategies developed in Laclau and Mouffe’s discourse theory.
 
3.Methodology
The present article employs the qualitative content analysis methodology. Foucault’s theory of discourse analysis has been used to study the ‘literary revolution’ supported by some important literary figures in Iran.
 
4.Discussion and Analysis
A careful study of reports by literary journals and associations in the final decades of the Qajar era can clarify some ambiguities in the literary revolution in Iran. The present study examines French, Ottoman and Russian influences on the ‘literary revolution’ in Iran and describes both revolutionary and conservative attitudes toward the literary revolution discourse. Our semiotic and genealogical study of the concept of literary revolution identified hegemonic signification employed by subjects in the articulation of discourses.
 
5.Conclusion
Literary figures in Iran reacted differently to the ‘literary revolution’ in Iran. Rather than develop new forms of poetry that embraced the revolutionary content, the revolution was an opposition to Iranian classical poetry because it did not result in genuine literary theorization. The idea of a literary revolution draws heavily on French, Ottoman and Russian literary movements. The genealogy of this idea reveals that literary traditionalists and conservatives employed discursive strategies such as “destroying the meanings proposed by literary revolutionaries,” “focusing on literary figures from the past,” and “separating the political domain from the literary domain.” Advocates of the literary revolution, on the other hand, tried to focus on their central signifier, i.e., “revolutionary dissent.”
 
Select Bibliography
Adamiyat, F. 1349 [1970]. Andisheh-ha-ye Mirza Fathali Akhoundzadeh. Tehran: Kharazami
Aryanpour, Y. 1346 [1967]. “Tajadod-e Adabi.” Jahan-e Noe 4-5: 108-126.
Bahar, M. T. 1393 [2014]. Bahar va Adab-e Farsi. M. Golbon (ed.). Tehran: Elmi va Farhangi.
Foucault, M. 1387 [2008]. Dirinehshenasi-e Danesh. N. Sarkhosh and A. Jahandideh (trans.). Tehran: Nay.
Foucault, M. 1977. “What is an Author?” In: Bouchard, D. F. (ed.). Language, Counter-memory, Practice. D. F. Bouchard and S. Simon (trans.). Ithaca: Cornell University Press. pp. 113-38. 
Hugo. V. 1834. Littérature et philosophie mêlées. Bruxelles: L. Hauman.
Jørgensen, M. and Philips. L. 1389 [2010]. Nazaryeh va Ravesh dar Tahlil-e Gofteman. H. Jalili (trans.). Tehran: Nay.
Rafa’at, T. 1297 [1918]. “Yek Osyan-e Adabi.” Tajadod 70: 25-34.
Taleghani, A. A. 1296a [1917a]. “Maktab-e Sa’di.” Zaban-e Azad 6: 1-2.
Taleghani, A. A. 1296b [1917b]. “Shagerd-e Maktab-e Sa’adi.” Zaban-e Azad 7: 1.
Vahid Dastgerdi, H. 1299 [1920]. “Enqelab-e Adabi, Adib-e Enqelabi.” Armaghan 4: 109-113.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse Analysis
  • Comparative Literary Theory
  • Literary Revolution
  • Modernism
  • Conservatism
آجودانی، ماشاءالله. 1393. یا مرگ یا تجدد، تهران: اختران.
آجودانی، ماشاءالله. 1399. مشروطه ایرانی، تهران: اختران.
آخوندزاده، فتحعلی. 1351. مقالات، گردآوریِ باقر مومنی. تهران: چاپ خانه زیبا.
آخوندزاده، فتحعلی. 1356. تمثیلات، ترجمه محمدجعفر قراچه‌داغی. تهران: خوارزمی.
آدمیت، فریدون. 1349. اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران: خوارزمی.
آدمیت، فریدون. 1355 . ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، تهران: پیام.
آدمیت، فریدون.1357. اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی، تهران: پیام.
آرین‌پور، یحیی. 1346. «تجدد ادبی». جهان نو، (5-4):  108-126.
آرین‌پور، یحیی. 1387. از صبا تا نیما، تهران: زوار.
آژند، یعقوب. 1386. تجدد ادبی در دوره مشروطه، تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
امَن‌خانی، عیسی. 1398. تبارشناسی نقد ادبی ایدئولوژیک در ایران معاصر از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57، تهران: خاموش.
امین‌پور، قیصر.1384. سنت و نوآوری در شعر معاصر، تهران: علمی و فرهنگی.
اقبال آشتیانی، عباس؛ بهار، محمدتقی. 1298. «انتقاد ادبی». دانشکده، (11): 582-593.
ایرج­میرزا. 1350. تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار، به اهتمام محمدجعفر محجوب. تهران: اندیشه.
بهار، محمدتقی. 1297. «مرام ما». دانشکده، (1): 1-70.
بهار، محمد تقی. 1298. «شاعر گاوسوار». دانشکده، (11): 602-606.
بهار، محمدتقی. 1311. «بازگشت ادبی: سبک شعر درقرن اخیر یا بازگشت ادبی». مجله ارمغان، سال سیزدهم، (8): 519-526.
بهار، محمدتقی. 1380. دیوان اشعار، به کوشش چهرزاد بهار، ج1. تهران: توس.
بهار، محمدتقی. 1393. بهار و ادب فارسی، به کوشش محمد گلبن. ج1. تهران: علمی و فرهنگی.
پارسی‌نژاد، ایرج. 1380. روشنگران ایرانی و نقد ادبی، تهران: سخن.
پراور، زیگبرت سالمن. 1398. درآمدی بر مطالعه ادبی تطبیقی، ترجمه علی­رضا انوشیروانی و مصطفی حسینی، تهران: سمت.
پنی­کوک، الستر. 1387. «گفتمان‌های قیاس ناپذیر». ترجمه علی­اصغر سلطانی. فصلنامه علوم سیاسی، (4): 118-157.
تقی‌زاده، حسن. 1298. «مأخذ فارسی فصیح و فارسی خان والده». کاوه، (47): 1-5.
حسینی‌زاده، محمدعلی. 1383. «نظریه‌ گفتمان و تحلیل سیاسی». فصلنامه علوم سیاسی، (28):  181- 212.
خاوری، اشراق . 1310. «اشعار محلی: ابتکار و تقلید». ارمغان، سال 12 (11): 761-768.
دهخدا، علی­اکبر. 1342. لغت‌نامه، تهران: دانشکده ادبیات دانشگاه تهران.
دهخدا، علی­اکبر. 1326ق. «تجدید حیات ادبی». روزنامه صور اسرافیل، (27): 3.
رفعت، تقی. 1297. «یک عصیان ادبی». تجدد، (70): 25-34.
رشید یاسمی، غلامرضا. 1297. «انقلاب ادبی: شعر رمانتیک‌ها». دانشکده، (10): 542-547.
رشید یاسمی، غلامرضا. 1373. مقاله‌ها و رساله‌ها: ادبیات معاصر؛ شعر معاصر، گردآوریِ ایرج افشار. مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی: موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
ریاحی، محمدامین.  1369. زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی، تهران: شرکت پاژنگ.
ریپکا، یان. 1385. تاریخ ادبیات ایران: از دوران باستان تا قاجاریه، ترجمه عیسی شهاب. تهران: علمی فرهنگی.
زرین‌کوب، عبدالحسین. 1326. «ادبیات در محکمه تاریخ»، دانشنامه، خرداد (1): 97-119.
زرین‌کوب، حمید. 1358. چشم انداز شعر نو فارسی، تهران: توس.
سپانلو، محمدعلی. 1369. چهار شاعر آزادی، تهران: نگاه.
سلطانی، علی­اصغر. 1397. قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نی.
سیدحسینی، رضا. 1387. مکتب‌های ادبی، ج1. تهران: نگاه.
شفیعی­کدکنی، محمدرضا. 1390. با چراغ و آینه؛ در جست و جوی ریشه های تحول شعر معاصر ایران، تهران: سخن.
شعیری، حمیدرضا؛ حیدری جامعه‌بزرگی، فهیمه. 1389. «ترسیم نشانه جغرافیایی رند در اشعار حافظ». حافظ پژوهی، (22):  73-92.
شمس­لنگرودی، محمد. 1370. تاریخ تحلیلی شعر نو، ج1. تهران: مرکز.
طالقانی، علی­اصغر. 1296. «مکتب سعدی»، زبان آزاد، دوره 2(6): 1-2.
عابدی، کامیار. 1391. جدال با سعدی در عصر تجدد، شیراز: دانشنامه فارس.
عارف قزوینی، ابوالقاسم. 1303. دیوان، با مقدمه صادق رضازاده شفق و ابوالقاسم آزاد مراغه‌ای. برلین.
فروغی، محمدحسین. 1319ق. «ادبیات». تربیت، سال پنجم(248): 993-996.
فوکو، م. 1390. اراده به دانستن، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نی.
قاآنی، میرزا حبیب. 1336. دیوان حکیم قاآنی شیرازی، با تصحیح و مقدمه محمدجعفر محجوب. تهران: امیر کبیر.
کرمانی، میرزاآقاخان. 1301. رضوان نظیر گلستان، (نسخه خطی). تهران: کتابخانه مجلس شورای.
کریمی­حکاک، احمد. 1399. طلیعه تجدد در شعر فارسی. ترجمه مسعود جعفری، تهران: مروارید.
لاکلائو، ارنستو. و موفه شانتال. 1397. هژمونی و استراتژی سوسیالیستی، ترجمه محمد رضایی. تهران: ثالث.
مؤمنی، باقر. 1350. ایران در آستانه انقلاب مشروطیت، تهران: صدای معاصر.
ناظم­الاسلام کرمانی، میرزا محمد. 1398. تارخ بیداری ایرانیان، تهران: پر.
نفیسی، سعید. 1297. «انقلاب ادبی». مجله‌ دانشکده، (4):  193-199.
نفیسی، سعید. 1381. به روایت سعید نفیسی: خاطرات سیاسی، ادبی، جوانی، به کوشش علی­رضا اعتصام. تهران: مرکز.
وحید دستگردی، حسن. 1298. «یک شاعر فوق الطبیعه». ارمغان، سال اول (5): 1-36.
وحید دستگردی، حسن. 1300. «انقلاب ادبی- ادیب انقلابی». ارمغان، سال دوم (4): 1-5.
وحید دستگردی، حسن. 1301. «نقد شاعر». ارمغان، سال سوم (5):  177-181.
وحید دستگردی، حسن. 1303. «تجدد ادبی یا انقلاب ادبی». ارمغان، سال پنجم (9-10): 451-458 و ش1-12: 563-588.
وحید دستگردی، حسن. 1374. دیوان وحید دستگردی، به کوشش سیف الله وحید نیا. اصفهان: آفتاب. 
هوارث، دیوید. 1377. «نظریه گفتمان». ترجمه علی­اصغر سلطانی. فصلنامه علوم سیاسی، (2): 153-156.
یوشیج، نیما. 1399. نامه‌ها، تدوین سیروس طاهباز. تهران: نگاه.
یورگنسن، ماریان. و فلیپس، لوئیز. 1389. نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی. تهران: نی.
Ahmed, Amr Taher. 2012. "Révolution littéraire", Etude d l`influence de la poésie francaise sur la modernisation des formes poétiques persanes au debut du XXe siècle, Wien: Veröffentlichungen zur Iranistik.
Bourdieu, Pierre. 1993. The Field of Culural Production: Assays on Art and literature, ed. Rondal Janson. Clumbia University Press.
Foucult, Michel. 2015. What is an Author?, Trans. D. F Bouchard. University of Iowa.  http://screen.oxfordjournals.org/
Hugo, Victor. 1834. Littérature et philosophie mêlées, Belgium: L. Hauman.
Hugo, Victor. 1856. Les contemplations, Paris: Michel Lévy Fréres- J. Hetzel Pangerre.
Milton, John. 1977. The portable Milton, Ed. Doglas Bush. New York: Penguin Books.