بررسی روایی و نقد ژانری نفثه‌المصدور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

چکیده

ﻨﻔﺛﺔالمصدور، نوشتة شهاب­الدین محمد نسوی خرندزی زیدری به دلیل سبک نگارش و محتوا عمدتاً در دو حوزة ادبیات و تاریخ کلاسیک مورد توجه بوده است. با توجه به رویکردهای جدید روایت­شناسی و مطالعات بین­رشته­ای این کتاب می­تواند از حوزة مطالعات کلاسیک صرف در عرصه­های تاریخ و ادبیات، وارد قلمروهای جدید مطالعات روایت­شناسی و نقد معاصر شود. بررسی ژانری و روایت­شناسانة ﻨﻔﺛﺔالمصدور، تعبیۀ انواع ادبی متعددی را در این اثر نمایان می­کند. اگرچه به نظر می­رسد هریک از این انواع، شامل خودشرح­حال­نگاری، نامه­نگاری و مقامه­نویسی، در بافت و بستری از ارجاعات فرامتنی و بینامتنیِ تاریخی، به­گونه­ای با یکدیگر ترکیب شده­اند که نمی­توان به­راحتی ﻨﻔﺛﺔالمصدور را در نوع ادبی خاصی محدود کرد؛ اما بررسی ژانری اثر نشان می­دهد که چنین نیست. همچنین خوانش از شیوة روایی خاصی که نسوی در بازگویی وقایع برگزیده است متأثر از سنت روایی نثر فنی و زیبایی­شناسی قرن ششم این کتاب را در حد یک اثر ادبی صرف محدود کرده و قصدمندی اولیه نویسنده، در پرتو خوانش­های فرهیختگان دانشگاهی، نادیده و مخدوش شده است. مقالۀ حاضر به بحث­هایی پیرامون ساختار روایی در ﻨﻔﺛﺔالمصدور و نقد ژانری آن می­پردازد تا نشان دهد که این اثر درواقع، از نوع نامه­های خصوصی موسوم به اخوانیات است که ذکر برخی اشخاص و وقایع مهم عصر مغول به آن جایگاه و ارزشی تاریخی بخشیده است اما نمی­توان و نباید آن را اثری چندژانری محسوب کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Biographical Narrative Study of Nafsat-al-Masdur

نویسندگان [English]

  • Masoumeh Ghayoori 1
  • Mohammad Ali Ali Khazanehdarlou 2
1 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Guilan University, Rasht, Iran.
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Guilan University, Rasht, Iran
چکیده [English]

For its style and content, Nafsat-al-Masdur, the work of Shahab al-Din Mohammad Nasavi Khorandezi Zeydari, has always been considered as a canonical text in classical history and literature. In line with the new approaches in narratology and interdisciplinary studies, this work moves beyond the traditional classical studies of history and literature and enters into new domains of narratology and contemporary criticism. Genre and narratological studies of Nafsat-al-Masdur present different genres embedded in the work. These genres, such as autobiography, epistolary, and nonfiction, are intertextually intermingled in a historical context and problematize simplistic literary categorizations of Nafsat-al-Masdur. Also, different academic readings, in line with the narration and aesthetics tradition of the sixth century (S. H.), have degraded Nasavi’s peculiar narration style in restating the events to an insignificant piece of literature and deformed his primary objectives. The present article studies the generic and narrative structure of Nafsat-al-Masdur in an attempt to categorize the work as Ekhvaniyat and claims that although it has earned historical recognition due to its treatment of important people and events in the Mongol era, it cannot and should not be regarded as a multi-genric work.
 
Extended Abstract
1.Introduction
Nafsat-al-Masdur is Shahab al-Din Nasavi Zeydari’s narrative of his last years of service in Jalal-al-din’s court, which coincides with his dismissal and his refuge in Malek Mozaffar Ayoubi’s court. He narrates these events to Sa’d al-Dowleh in the form of letters. Nasavi affirms that his work covers only parts of his life. It implies that studying the book and the structure through which he narrates “his events” is only possible through the study of the genre it belongs to. Of note here is that this article regards genre as a process between the author and the reader, in which the reader regards the author as a reliable narrator. Although the author claims that this work is an autobiography, its epistolary form and its apostrophes categorize it as Ekhvaniyat, a subcategory of private correspondence. It must be added that the author deliberately disregards the categorization; this is also reflected in his purpose of writing his text.
 
2.Theoretical Framework
Nafsat-al-Masdur, which is the account of the narrator’s pains and sorrows, raises a question in the reader’s mind: What was Nasavi’s purpose in narrating his personal sorrows? And why does he insist on preserving these painful memories in the form of a biographical chronicle and the style of a lengthy letter? The present article employs an elective approach that consists of typology, narratology, and historiography to answer these questions. The present study aims to show a new horizon in reading literary-historic works and discuss whether the classic historical works of literature can move beyond the subcategory of literature and become an independent genre in its own right. It takes into account whether or not the dominance of literary narration and its divers structures, combined with presuppositions and expectations in reading literary texts, can prevent its generic automony.
 
3.Methodology
The present article is a descriptive-analytical research with an integrative approach containing typology and narratology; it aims to probe into the necessity of re-reading the historical interpretations of Nafsat-al-Masdur.
 
4.Discussion and Analysis
In line with narratological structures and characteristic features in typological and generic studies, this article reads Nafsat-al-Masdur as private letters or Ekhvaniyat. In other words, it looks at the work as the narrator’s chronicle writing, in a process heavily influenced by personal conception of history. However, the author’s private thoughts and ideas in chronicle writing gradually fade away and become insignificant. That is why this literary-narratological work can be viewed as a text that exemplifies an umbrella genre which incorporates sub-genres.
If we consider the dialogue between the author and the reader in a literary genre as a generic contract (Dubrow, 2012: 48), this typology, we can assume, interferes with the understanding of the author’s primary intentions in the process of composition. The interaction between the author and the reader, designated only by the genre, has been underscored in the work by a number of influential academicians who have carefully studied and taught it. Most studies have regarded Nafsat-al-Masdur as a biographical, historical, or factional work; however, this study emphatically rejects its categorization as a biographical narrative. Also, narrative features such as point of view, characterization, chronology, centralization, etc., negate any categorization of the work as a manifestation of a specific literary genre. The last section of the study discusses the genre of epistolary novel and the subgenre of Ekhvaniyat.
 
5.Conclusion
Contrary to the author’s intentions, scholars have regarded Nafsat-al-Masdur as a historical work. In Sirat-e Jalal-al-Din, Nasavi explicitly informs the reader of the historicity and the historical content of the work (Nasavi, 1986: 3-6). However, in Nafsat-al-Masdur, the writer employs the term ‘Nafsat-al-Masdur’ to address ‘what is within.’ In the work, disruptive content and narrative inconsistencies signify memory recollection, which thematically relate the title to the structure of the narrative. The improvised renderings of events divulge an attitude that can pass as authoritative or clerical. In fact, the aesthetic aspect of Nafsat-al-Masdur is not stimulated by diary or biography writing but by the genre, type of letter writing, and the Diwani schools of the author’s tune. As a result, contrary to traditional autobiographies, it is devoid of confession or character development. Due to the multifaceted nature of the work, the real intentions of the author have been usually overlooked.
We should not fail to notice that this work uncovers a part of Iran’s history. However, a narratological analysis of the historical discourse in Nafsat-al-Masdur proves that Nasavi has no intention of writing a historical chronicle. It is through Nasavi’s narration and characterization that history and historical records gain significance. The author recreates history and hints at hypertextual references, so that the reader is presented with a history which is bases on the author’s personal events. Nevertheless, these renderings should not be limited to any generic categorization. Nasavi’s memoir has now become a piece of history, through which we can acquire knowledge about the social structures and ideologies of the people of a particular era. And we can study our history from the narrator’s social status and personal perspective, even though this reading was not recognized in Nasavi’s era. This is partly due to the fact that he had to rewrite a great part of Nafsat-al-Masdur in another book. Also, the historical readings of Nafsat-al-Masdur all took it for granted that it should be categorized as an academic text and subcategorized as a literary-historical book.
This categorization, one way or another, finds it way into the readings of Nafsat-al-Masdur. Of note here is that the literary and aesthetic qualities of the book are influenced by the conventions governing the genre of the epistolary novel, rather than by its historical or literary narrative structures. It must be added that the genius of the writer as well as his borrowings from other genres such as biography or history do not entail generic innovation or the introduction of a new genre. 
 
Select Bibliography
Abbot, H.P. 1397 [2018]. Savad-e Ravayat. R. Poor Azar, N. Mahdi-Zadeh Ashrafi (trans.). Tehran: Atraf.
      (The Cambridge Introduction to Narrative)
Abrams, L. 1397 [2018]. Nazaryieh-e Tarkih-e Shafahi. A. Fat’hali Ashtiyani (trans.). Tehran: Sooreh-e Mehr.
      (Oral History Theory)
Chandler, D. 1391 [2012]. “Moqadameh-yi Bar Nazaryieh-e Zhanr”. Q. Qasemipoor (trans.). Ketab-e Mah-e Adabyiat. (183)69: 59-68.
      (“An Introduction to Genre Theory”)
Debren, F. 1388 [2009]. “Naqd-e Zhanr”. Danesh-Nameh-e Nazaryie-ha-e Adabi, I.R. Makaryk. M. Mohajer, M. Nabavi (trans.). Tehran: A’gah. 371-380.
      (“Genre Criticism,” Encyclopedia of Contemporary Literary Theory: Approaches, Scholars, Terms.)
Dubrow, H. 1389 [2010]. Zhanr (No-e Adabi). F. Taheri (trans.). Tehran: Markaz.
      (Genre (Routledge Revivals))
Khatibi, H. 1375 [1996]. Fann-e Nasr dar Adab-e Parsi; Tarikh-e Tatavvor va Mokhtas’at-e Nasr-e Parsi az Aqaz ta Payan-e Qarn-e Haftom. Tehran: Zav’ar.
      (The Art of Prose in Persian Literature)
Nasavi, S.M. 1365 [1986]. Sirat-e Jalal-al-Din-e Menkoberni. Translated from Arabic by an unknown translator in the seventh century, S.H. M. Minovi (intro.). Tehran: Elmi va Farhangi.
      (The Jalal-al-Din Menkoberni Tradition)
Nasavi, S.M. 1385 [2006]. Nafsat-al-Masdur. A. Yazdgerdi (annotation.). Tehran: Tous.
      (Nafsat-al-Masdur)
Shelston, A. 1390 [2011]. Zendegi-Nameh. H. Afshar (trans.). Tehran: Markaz.
      (Biography)

Mahdi, M. Qorbansabaq. 1395 [2016]. Nazaryieh-e Zhanr (No-e Adabi) Roykard-e Tahlili-Tarikhi. Tehran: Hermes.

      (Genre Theory)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Genre
  • Autobiography
  • Narration
  • First Person Point of View
  • and Ekhvaniyat
آبرامز، لین. (1397). نظریۀ تاریخ شفاهی، ترجمۀ ع. فتحعلی­آشتیانی. تهران: سوره مهر.
ابوت، اچ.پورتر. (1397). سواد روایت، ترجمۀ ر. پورآذر و ن. مهدی­زاده اشرفی. تهران: اطراف.
احمدی، بابک. (1373). رسالۀ تاریخ: جستاری در هرمنوتیک تاریخ، تهران: مرکز.
اشرف، احمد. (1377). «سابقۀ خاطره­نگاری در ایران». ایران­نامه، سال پانزدهم (1): 5- 26.
ایبرمز، می­یر هوارد. (1384).  فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمۀ س. سبزیان. تهران: رهنما.
بارت، رولان. (1373). «گفتار تاریخی». ترجمۀ ف. پاکزاد. ارغنون، سال اول(4): 83- 95.
پالتریج، برایان. (1395). درآمدی بر تحلیل گفتمان، ترجمۀ ط. همتی. تهران: نویسۀ پارسی.
توکلی­شاندیز، ابوالفضل. (1398). پل ریکور؛ روایت و اخلاق، تهران: بوی کاغذ.
تولان، مایکل. (1386). روایت­شناسی: درآمدی زبان­شناختی­-­انتقادی، ترجمۀ ف. علوی و ف. نعمتی. تهران: سمت.
چندلر، دانیل. (1391). «مقدمه­ای بر نظریۀ ژانر». ترجمۀ قدرت قاسمی­پور. کتاب ماه ادبیات، 69 (183): 59- 68.
حجت­اله، امیدعلی. (1396). « ﻨﻔﺛﺔالمصدور کتابی تاریخی یا ادبی جنبه­های ادبیت در ﻨﻔﺛﺔالمصدور». مجموعه مقالات چهارمین همایش ملی متن پژوهی ادبی نگاهی تازه به متون تاریخی، 1-13.
خسروبیگی، هوشنگ. 1385. «شهاب­الدین محمد نسوی و سیرت او». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، خرداد و تیر و مرداد: 84- 89.
خسروبیگی، هوشنگ. (1386). «خاطره­نگاری­های شهاب­الدین نسوی». زمانه (ماهنامۀ اندیشه و تاریخ سیاسی ایران معاصر)، سال ششم (64): 23- 36.
خطیبی، حسین. (1375). فن نثر در ادب پارسی؛ تاریخ تطور و مختصات نثر پارسی از آغاز تا پایان قرن هفتم، تهران: زوار.
دبرن، فرانس. (1388). «نقد ژانر». دانش­نامۀ نظریه­های ادبی، ایرنا ریما مکاریک. ترجمۀ م. مهاجر و م. نبوی. تهران: آگه. 371-380.
دوبرو، هدر. (1389). ژانر (نوع ادبی)، ترجمۀ ف. طاهری. تهران: مرکز.
رنجبر، محمود و محمدعلی خزانه­دارلو. (1391). «بررسی روایت و بن­مایه­های داستانی در ﻨﻔﺛﺔالمصدور». کاوش­نامۀ زبان و ادبیات فارسی، (25): 87- 114.
رنجبر، محمود. (1398). «خوانش تحلیلی ﻨﻔﺛﺔالمصدور بر مبنای تاریخ‌گرایی نو». متن­شناسی ادب فارسی، (44): 79-92.
ریان، مری-لاور. (1388). «راوی». در دانش­نامۀ نظری­های ادبی معاصر، گردآوری و ویرایش ایرنا ریما مکاریک. ترجمۀ م. مهاجر و م. نبوی. تهران: آگه. 133- 135.
ریکور، پل. (1374). «خاطره، تاریخ، فراموشی (سخنرانی پل ریکور در سال 1373در پژوهشکدۀ حکمت و ادیان».  گفتگو، سال دوم (8): 47- 52.
ریمون­-کنان، شلومیت. (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمۀ ا. حری. تهران: نیلوفر.
زرقانی، مهدی و محمودرضا قربان­صباغ. (1395). نظریۀ ژانر (نوع­ادبی) رویکرد تحلیلی-تاریخی، تهران: هرمس.
ذکایی، سعید. (1387). «روایت و روایت­گری و تحلیل شرح­حال­نگارانه». پژوهش­نامۀ علوم انسانی و اجتماعی (ویژه­نامۀ پژوهش­های اجتماعی)، 8(1): 49- 98.
سجودی، فرزان و لیلا صادقی. (1389). «کارکرد گفتمانی سکوت در ساخت­مندی روایت داستان کوتاه». پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی، دورۀ اول (2): 69- 88.
شلستون، آلن. (1390). زندگی­نامه، ترجمه ح. افشار. تهران: مرکز.
صدرایی، رقیه و مریم قرایی. (1396). «نگاهی روایت­شناسانه به ﻨﻔﺛﺔالمصدور براساس نظریۀ روایت ژرار ژنت». مجموعۀ چهارمین همایش ملی متن پژوهی ادبی نگاهی تازه به متون تاریخی.
صفا، ذبیح­الله. (1373). تاریخ ادبیات ایران، جلد2/3. تهران: فردوس.
طلوعی­آذر، عبداله و زهرا نوری. (1398). «تحلیل ابعاد ادبی و تاریخی ﻨﻔﺛﺔالمصدور نسوی با رویکرد پدیدارشناسانه». متن­پژوهی ادبی (زبان و ادب پارسی)، 23 (82): 115-138.
ضیاءخدادادیان، پروین و علی­اصغر باباصفری و عنایت­الله شریف­پور. (1399). «بررسی محتوایی اخوانیات منثور فارسی از میانۀ قرن پنجم تا دورۀ معاصر ( با رویکرد سیاسی، اجتماعی، ادبی) ». فصلنامۀ علمی جامعه­شناسی سیاسی ایران، سال سوم، شمارۀ چهارم (12): 1853- 1872.
عباسی، علی. (1380). «ژپ لینت­ولت، گونه­های روایتی (گزارش دوازدهمین نشست نقد ادبی)». کتاب ماه کودک و نوجوان، (5): 88- 101.
عباسی، حبیب‌الله و الهه عظیمی یانچشمه. (1395). «مغلطه تأثیر عاطفی در بازنمایی تاریخ (نگرشی انتقادی بر تاریخ‌نگاری شهاب‌الدین نسوی در سیرت جلال‌الدین و ﻨﻔﺛﺔالمصدور)». متن­پژوهی ادبی، (67): 7 -36.
غنی­زاده، ابوالفضل. (1398). «نگاهی مجمل با دیدی ساختارگرایانه بر ﻨﻔﺛﺔالمصدور زیدری». نقد، تحلیل و زیبایی شناسی متون، سال دوم (4): 141-154.
فقیه­ملک­مرزبان، نسرین و زهرا صابری­تبریزی. (1397). «شیوه‌های اقناع خواننده در « ﻨﻔﺛﺔالمصدور»». پژوهش زبان و ادبیات فارسی (50): 49- 76.
فقیهی، حسین و مهرناز عسگری. (1396). «حدیث نفس در ﻨﻔﺛﺔالمصدور». مجموعه مقالات چهارمین همایش ملی متن پژوهی ادبی نگاهی تازه به متون تاریخی، 821-841.
لینت­ولت، ژپ. (1390). رساله­ای در گونه­شناسی روایت: نقطه دید، ترجمۀ ع. عباسی و ن. حجازی. تهران: علمی و فرهنگی.
مارتین، والاس. (1386).  نظریه­های روایت، ترجمۀ م. شهبا. تهران: هرمس.
مدبری، محمود و نجمه حسینی­سروری. (1387). «از تاریخ روایی تا روایت داستانی (مقایسۀ شیوه‌‎های روایتگری در اسکندرنامه­های فردوسی و نظامی)». گوهرگویا، سال دوم (6): 1- 28.
میرصادقی، جمال. (1388). عناصر داستان، تهران: سخن.
نسوی، شهاب­الدین محمد. (1365). سیرت جلال­الدین مینکبرنی، ترجمۀ فارسی از اصل عربی از مترجم مجهول در قرن هفتم هجری، تصحیح و مقدمه مجتبی مینوی. تهران: علمی و فرهنگی.
نسوی، شهاب­الدین محمد. (1385). ﻨﻔﺛﺔالمصدور، تصحیح و تحشیه امیرحسن یزدگردی. تهران: توس.
ون­دایک، تئون.ای. (1389). مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمان­کاوی انتقادی، ترجمۀ پ. ایزدی و دیگران. تهران: دفتر مطالعات و توسعۀ رسانه­ها.
هولاب، رابرت. (1388). یورگن هابرماس؛ نقد در حوزة عمومی، ترجمۀ ح. بشیریه. تهران: نی.
یان، مانفرد. (1397). روایت­شناسی؛ مبانی نظریۀ روایت، ترجمۀ م. راغب. تهران: ققنوس.