صداهای خاموش در کشمکش‏‎های گفتمانی سده هفتم از دید سعدی در گلستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی تهران، ایران

2 دانشیار رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی تهران، ایران

چکیده

در پژوهش حاضر، با مبنا قرار دادن تاریخیتِ متون ادبی به نمایاندن طبقات برتران و فروتران و همچنین گفتمان‏‎های جاری زمان و تعارض موجود میان‏ آنها در شبکه قدرتِ قرن هفتم پرداخته شده‌است. رخ نمودنِ شکاف‏‎هایی میان مفاهیم ناظمان و برهم‏زنندگان نظم، فرایندی است که از پسِ تغییر جریان قدرت برآمده‏‎است‏ و پیروِ آن، مدلول‏های جدیدی برای دال‏های پیشین در متون شکل گرفته؛ چراکه گفتمان‏ها با تغییر مرکز قدرت دچار دگرگونی و تعارض شده‏‎اند. رویکرد مقاومتی متن در برابر برخی از گفتمان‏‎ها و گروه‏‎های مقتدر، نشان‏‎دهنده وجود قدرت‏های اصلی و همچنین گفتمان‏‎سازی نوینی در جامعه است. درعین‌حال، در کشمکش‏های گفتمانی، مطابق با آرمان تاریخگرایی نو، نشان داده شده که چگونه لایه‏‎های فرودین یا اقلیت خاموش‏‎شده جامعه در متون به صدا درمی‏‎آیند و با این چندصدایی از ابژه‏‎بودگی به جایگاه سوژ‏گی برمی‏‎نشینند و گاه خود از طریق همان ایدئولوژی که آنان را در طبقه رعیت جای داده، به تأدیب پیشوایان می‏‎ایستند. جامعه آماری بر کتاب گلستان سعدی استوار است؛ درعین‏‎حال با توجه به رویکرد بینامتنی، به متون همزمان با آن نیز پرداخته شده؛ روش اتخاذشده در جستار نیز بر مبنای نظریه قدرت و مقاومت فوکو است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Silent Voices in Discursive Conflicts in Sa’di’s Golestan

نویسندگان [English]

  • Saeideh Ghasemi 1
  • Ne’matollah Iranzadeh 2
  • Mohammad-Hassan Hassanzadeh Niri 2
1 PhD Candidate in Persian Language and Literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Adopting a new historicist methodological approach, this paper examines the representation of the various classes in 7th-century Iranian society in Sa’di’s Golestan against the background of contemporary conflicting discourses about social class. It connects the disruption of contemporary notions concerning social order, as well as the attribution of new meanings to existing signifiers, with the displacement of the center of power in the 7th century AH. The paper also suggests that Golestan’s resistance to certain discourses and groups indicates the emergence of new centers of power and new discourses in society.  On the other hand, in line with the principles of new historicism, the paper shows how the lower strata and silenced minorities in society appear in Golestan and rise from objecthood to subject status and sometimes actually use the same ideology that places them at the bottom of the social ladder to resist their leaders. Due to the intertextual approach in this article, other texts are also used for comparison and analysis. The method adopted is, moreover, based on Foucault’s theory of power and resistance.
 
Extended Abstract
 

Introduction

Based on the historicity of texts, the present study examines the representation of various classes and discourses in the power network of the 7th-century Iranian society. Disruption in notions concerning social order and the emergence of new signifieds for previous signifiers occur following changes in power, resulting in changes in prevalent discourses. The resistance detectable in Golestan against some discourses and powerful groups suggests the emergence of new powers and discourses. The present paper shows that the marginalized, silenced minorities of the society find a way to be heard. This study focuses on Golestan, but, the intertextual method can be employed to examine other contemporary texts as well.
 

Theoretical Framework

In the present study, a great work of Persian literature is examined in its social, political, historical and cultural context. In this paper, the dominant discourses, anti-discourses, and silenced voices in the field of power relations in Sa’di’s Golestan have been studied.
 

Methodology

The paper mainly draws upon new historicism, which is influenced by Foucault’s theory of power. For the reading of the text in question in this study, critical discourse analysis and rhetorical techniques have been utilized.
 

Discussion and Analysis

Golestan was written at the time of transition of power, which led to changes in values, discourses and classes. Golestan resists some discourses in an attempt to develop an anti-discourse. One discourse Sa’di resists in his book through ideological and rhetorical devices is the discourse developed by the state. He frequently challenges the decisions made by the king, offers his political position against the Mongols, and supports the masses. He also criticizes the discourse developed by Sufis by writing about issues the Sufis and their followers strongly disagreed with.
 

Conclusion

The main centers of power in the 7th century in Iran were the rulers and the Sufis. Sufis eliminated silenced voices of different religions, genders and classes through their ideological power and, thus, strengthened the hegemony of the rulers. Using the discourse analysis and the Foucauldian approaches to explain the relationship between the dominant discourse and the subjugated discourse, it is concluded that a new account of history can be identified in works of literature. The suppressed voices of the marginalized groups can be heard and these micro-narratives can even stand against macro-narratives. In such an analysis the boundaries between historical and literary text are eliminated, resulting in a better understanding of both.
 
Bibliography
Althusser, L. 1386 [2007]. Id’oloji va Saz-o-Barg-ha-ye Id’olojik-e Dowlat. R. Sadrara. Tehran: Cheshmeh.
Fairclough, N. 1379 [2000]. Tahlil-e Enteqadi-e Gofteman. F. Shayestehpiran et al. (trans.). Tehran: Markaz-e Motale’at va Tahqiqat-e Resaneh-ha.
Foucault, M. 1386 [2007]. Eradeh beh Danestan. N. Sarkhosh and A. Jahandideh (trans.). Tehran: Ney.
Foucault, M. 1387 [2008]. Danesh va Qodrat. M. Zaymaran. Tehran: Hermes.
Foucault, M. 1389 [2010]. Nazm-e Ashya: Dirineh-shenasi-e Olum-e Ensani. Y. Emami (trans.). Tehran: Motale’at-e Farhangi va Ejema’i.
Greenblatt, S. 1980. Renaissance Self-Fashioning. Chicago: The University of Chicago.
Kusch, C. 1396 [2017]. Osul va Mabani-e Tahlil-e Motun-e Adabi. H. Payandeh. Tehran: Morvarid.
Sa’adi. 1385 [2006]. Kolliyat. M. A. Foroughi (ed.). Tehran: Hermes.
Storey, J. 1397 [2018]. Motale’at-e Farhangi darbareh-ye Farhang-e Aammeh. H. Payandeh (trans.). Tehran: Agah.
Tyson, L. 1394 [2005]. Nazaryeh-ha-ye Naqd-e Adabi-e Mo’aser. M. Hossienzadeh. Tehran: Hekayat-e Qalalm Novin.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse
  • Power
  • Resistance
  • New Historicism
  • Golestan
ابن‌جوزی، ابوالفرج. 1368. تلبیس ابلیس، ترجمه ع. ذکاوتی قراگوزلو. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
احمدی، س. و نیکدار اصل، م.ح . 1391. «تحلیلی بر قشربندی اجتماعی در گلستان». مجله تاریخ ادبیات، (3/71): 5-18.
استوری، ج. 1397. مطالعات فرهنگی درباره فرهنگ عامه، ترجمه ح. پاینده. تهران: آگه.
بارت، ر. 1373. «مرگ نویسنده». ترجمه د. کریمی. هنر، (25): 377ـ381.
باسورث، ا .ک. 1378. تاریخ غزنویان، ترجمه ح. انوشه. تهران: امیرکبیر.
البخاری، م. 1401. صحیح البخاری، ج3. بیروت: دارالفکر.
بیهقی، ا. 1373. تاریخ بیهقی، به کوشش خ. رهبر. ج1. تهران: مهتاب.
پاک‌نهاد جبروتی، م . 1379. «فرادستی و فرودستی در زبان». مجموعه مقالات پنجمین کنفرانس زبانشناسی نظری و کاربردی دانشگاه علامه طباطبایی، (91):  103-125.
پاک‌نهاد جبروتی، م . 1381. فرادستی و فرودستی در زبان (نابرابری جنسیتی در ایران)، تهران: گام نو.
تنکابنی، م. 1364. قصص العلما، تهران: علمیه اسلامیه.
جامی، ع. 1337. نفحات الانس من حضرات القدس، تصحیح م. توحیدپور. تهران: کتابفروشی­محمودی
جنید شیرازی، ع. 1364. تذکره هزارمزار، به تصحیح ن. وصال. شیراز: کتابخانه احمدی.
جوینی، ع. 1387. تاریخ جهانگشا، تصحیح م. قزوینی. ج1و2. تهران: هرمس.
دشتی، ع. 1344. قلمرو سعدی، تهران: امیرکبیر.
دیلمی، ح. 1377. ارشاد القلوب، ترجمه ع. رضایی. تهران: اسلامیه.
دوبوار، س. 1380. جنس دوم، ترجمه ق. صنعوی. تهران: توس.
دوغلات، م. 1383. تاریخ رشیدی، تصحیح ع. غفاری‏فرد. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
ذاکری، م. 1379. «بررسی چند واژه و ترکیب در دیوان سعدی». نشر دانش، 17(3): 17-24.
رضوانیان، ق. 1393. «تاریخ‏گرایی نو (بررسی کتاب تاریخ بیهقی در بوته نقد جدید)». فصلنامه نقد ادبی. 7(25): 211-230.
زرکوب شیرازی، ا. 1350. شیرازنامه. تصحیح ب. کریمی. تهران: کتابخانه‏های احمدی و معرفت شیرازی.
سعدی، م. 1375. بوستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. بوستان. تهران: خوارزمی.
سعدی، م. 1384. گلستان. تصحیح غ.ح. یوسفی. تهران: خوارزمی.
سعدی، م . 1385. کلیات. تصحیح م.ع. فروغی. تهران: هرمس.
شمیسا، س . 1393. «سکوت سعدی». با قافله شوق ( ارج‏نامه دکتر محمدعلی موحد)، ویرایش م. طاهری خسروشاهی. تهران: ستوده. 697-711.
شهیدثانی، ز. 1388. اللمعه الدمشقیه، ترجمه ع. زراعت. تهران: مؤسسه فرهنگی هنری دانش‏پذیر.
طوسی، ن. 1356. اخلاق ناصری، تصحیح م. مینوی و ع. حیدری. تهران: خوارزمی.
صهبا، ف. 1390. تاریخ بیهقی در بوته نقد جدید: نگاهی به تاریخ بیهقی بر مبنای نظریه تاریخ‌گرایی نوین. قم: فارس الحجاز.
عطار نیشابوری، ف. 1382. تذکره‌الاولیا، ویراسته م. استعلامی. تهران: زوار.
عنایت، ح. 1365. اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه ب. خرمشاهی. تهران: خوارزمی.
غزالی، م. 1317. نصیحه الملوک، تصحیح ج. همایی. تهران: چاپخانه مجلس طهران.
فروزانفر، ب. 1381. احادیث و قصص مثنوی، تهران: امیرکبیر.
فرکلاف، ن. 1379. تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمه ف. شایسته‏پیران و دیگران. ویرایش م. نبوی و م. مهاجر. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‏ها.
فوکو، م. 1386. اراده به دانستن، ترجمه ن. سرخوش و ا جهاندیده. تهران: نی.
فوکو، م . 1387. دانش و قدرت، ترجمه م. ضیمران. تهران: هرمس.
فوکو، م . 1389. نظم اشیاء: دیرینه‏شناسی علوم انسانی، ترجمه ی. امامی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
قراگوزلو، م. 1388. «نظریه انحطاط از منظر سعدی و ابن‌خلدون». سعدی‏شناسی، دفتر دوازدهم: 159-188.
کمالی‏راد، م. 1396. خوانش گلستان سعدی از منظر تاریخ‌گرایی نو، پایان­نامه کارشناسی ارشد. گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان.
محقق، م. 1339. «قلمرو سعدی». راهنمای کتاب، 11(2): 212-225.
مستوفی قزوینی، ح. 1364. تاریخ گزیده، به کوشش ع. نوایی. تهران: امیرکبیر.
میرزا بابازاده فومشی، ب. و خجسته‏پور، آ. 1392. «ابهام‏زدایی از نقد نوپای تاریخ‏گرایی نو در ایران بانگاهی به پژوهش‏های انجام‏شده».  فصلنامه نقد ادبی، (22): 7-28.
میرزا بابازاده فومشی، ب. و خجسته‏پور، آ . 1394. «خوانش متفاوت متون کلاسیک فارسی در پرتو تاریخ‏گرایی نو»، متن‏پژوهی ادبی، سال 19(63): 161-180.
میلانی، ع. 1387. تجدد و تجددستیزی در ایران. تهران: اختران.
نخجوانی، ه. 1313. تجارب السلف، تصحیح ع. اقبال. تهران: مطبعه فردین.
هجویری، ع.. 1392. کشف‌المحجوب، تصحیح م. عابدی. تهران: سروش.
همدانی، ر. 1373. جامع‌التواریخ، به تصحیح م. روشن و م. موسوی. تهران: البرز.
Greenblatt, Stephen. 1980. Renaiss ance Self-Fashioning. The University of Chicago.
Schimmel, A. 1975. Mystical Dimension of Islam, United States of America: The University of North Carolina Press.
Selden, R. 2014. Practising Theory and Reading Literature: An Introduction, New York: Routledge.