ظهور سوژۀ سیاسی و پدیدارشدن زیبایی‌شناسی زندان با تأکید بر شعر شاملو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی قائم‌شهر، ایران.

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی قائم‌شهر، ایران.

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد قائم‌شهر، ایران.

چکیده

حبسیه گونه­ای از شعر است که شاعر آن را در زندان می­سراید و تجربۀ خود را از محصوریت و شکنجه تبدیل به تجربه­های هنری می­کند؛ اما نوع باز­نمایی زندان در شعر حبسیه­سرایان پیشامدرن و مدرن یکی نیست. شاعر حبسیه‌‌سرای پیشامدرن بیشتر تقدیر­گرا است و وضعیت موجود را یک وضعیت تقدیرشده می­داند. بنابراین عاملیّت خود را در توصیف همین وضعیت­ها خلاصه می­کند. اگرچه حبسیه از هر نوعی که باشد، جزو ادبیات اعتراضی است، اما تنها در شعر معاصر است که حبسیه با انسان سیاسی همراه می­شود. مفهوم زندان در شعر معاصر با دلالت‌های گفتمانی و گسست­های گفتمانی به شکلی دیگرگونه آشکار شده است. چنان­که با شکل­گیری دولت ملی و تولد زندان در جهان مدرن، مفهوم زندان از امری دینی و فردی تبدیل به امر سیاسی می­شود. تاریخ تحول نهاد زندان در دولت مدرن با گفتمان­سازی مفهوم زندان در شعر معاصر ارتباط دارد. مهم­ترین فرض پژوهشی این مقاله این است که  پدیدار شدن تاریخی سوژۀ سیاسی سبب پدیدار شدن زیبایی­شناسی زندان شده‌است. بنابراین این مقاله با رویکرد تبارشناختی دو مسئله را دنبال کرده‌است: ارتباط تاریخی تحولات نهاد زندان در ایران عصر مدرن و بازنمایی تصورات و استعاره­های زندان در شعر شاملو به‌عنوان نمونه­ای از شاعران مخالف­خوان. هرچقدر نهاد زندان در دولت­های مدرن گسترده­تر و پیچیده­تر گشته، استعارات زندان از حبسیه­سرایی در ادبیات اعتراضی سرریز شده‌است. در شعر شاملو ادبیات اعتراضی با سوژگی شاعر ارتباط دارد. او مفاهیم زندان را محدود به حبسیه نمی‌کند؛ بلکه استعارات زندان را با سمبولیسم اجتماعیییوند می­زند. به‌عبارت‌دیگر در شعر شاملو مفهوم آزادی به شکل پیچیده­ای استعارات زندان را در شعرهای غیر حبسیه هم گسترش داده‌است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Emergence of the Political Subject and Prison Aesthetics with an Emphasis on Shamlou’s Poetry

نویسندگان [English]

  • Mohila Rezaee Foumani 1
  • Hesam Ziaee 2
  • Mehrali Yazdanpanah 3
1 PhD Candidate in Persian Language and Literature, Islamic Azad University of Ghaemshahr, Iran
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Islamic Azad University of Ghaemshahr, Iran
3 Associate Professor of Persian Language and Literature, Islamic Azad University of Ghaemshahr, Iran
چکیده [English]

Habsiyeh, a poem written in prison, is a kind in which the poet turns his experience of confinement and torture into artistic experience; however, the representation of the prison in habsiyeh is not the same in pre-modern and modern poetry. The pre-modern habsiyeh-poet is more of a fatalist and considers the current situation as predestined. Therefore, he identifies his agency with the situation he describes. Although habsiyeh is basically a type of protest literature, it is only in contemporary poetry that it is associated with the political subject. In contemporary poetry, the concept of prison has manifested itself in a different way with discursive implications and disjunctions. With the formation of the national state and the birth of the prison in the modern world, the concept of prison changes from a religious and individual matter to a political one. The history of the evolution of the institution of prison in the modern state is related to the discursive formation of the prison in contemporary poetry. The most important research hypothesis of the present paper is that the historical emergence of the political subject has led to the appearance of prison aesthetics. Therefore, using a genealogical approach, this article has followed two aims: The historical connection between the developments of the prison as an institution in modern Iran, and the representation of ideas and metaphors on the prison in Shamlou’s poetry as an example of a dissident poet. As the institution of prison has become more widespread and complex in modern states, prison metaphors have been overflowed with habsiyeh-poetry in protest literature. In Shamlou’s poetry, protest literature is related to the subjectivity of the poet. He does not limit the concept of prison to habsiyeh; rather, he connects prison metaphors to social symbolism. In other words, in Shamlou’s poetry, the concept of liberty has, in a complex way, extended the prison metaphors to poems other than habsiyeh as well.
 
Extended Abstract

Introduction

Habsiyeh (prison poetry) is a kind of poetry written in prison about the poet’s experience of confinement and torture turned into a form of aesthetic experience. The representation of prison life is not the same in pre-modern and post-modern prison poetry. The concept of prison has a historical concept hidden in it, highlighting its metaphorical quality. The pre-modern poet Masoud Sa’d uses metaphors rooted in emotions that reveal the discursive structure of a period. His relationship with the world and power can be identified through these metaphors as he has created many images of his relationship with fate, luck, fortune and the like. He shows his agency through these descriptions.
 

Theoretical Framework

The pre-modern poet believes in unchangeable structures; however, the modern poet understands prison poetry in a different way. While in the pre-modern world, prison poetry is mostly a kind of spiritual and psychological expression and projection, in the modern world it focuses on subjects such as freedom, homeland, oppression, resistance and the like. In the present study, Ahmad Shamlou’s poetry is examined in order to explain the relationship between the emergence of the political subject in modern Persian poetry and the emergence of prison aesthetics.
 

Methodology

The present study adopts the genealogical approach in order to examine the relationship between the subjectivity of the poet and prison aesthetics. In other words, the selection of symbols in prison poetry by modern poets is an expression of their subjectivity.
 

Discussion and Analysis

Prison poetry, of whatever type, is a form of protest literature. However, in contemporary poetry, prison poetry is connected with political individuals, and the concept of prison develops through discursive significations and discursive discontinuities. Shamlou expresses his protest in different ways. He creates subjects and images against political constructs. He, moreover, challenges the prevalent constructs in Persian poetry. Shamlou’s subjectivity has turned his poetry into a kind of social construct. He turns poetry into a kind of political action and turns the political action into an aesthetic experience by connecting prison symbols with social symbolism. The contrast between freedom and prison in his poetry is both a source for metaphors and a means of constructing a heroic language to describe subjects that stand against power.
 

Conclusion

Historical changes and the physical and institutional growth of prison in the Pahlavi era in Iran show that there is an association between the birth of prison in the modern times and the prison discourse in contemporary poetry. When poets gain a kind of political subjectivity, the prison institution gets more complicated. Shamlou’s poetry, which has a close association with social and political changes in Iran, has adequately represented changes in prison discourse and the relationship between political subjectivity and prison aesthetics.
 
Select Bibliography
Foucault, M. 1382 [2003]. Moraqebat va Tanbih: Tavallod-e Zendan. N. Sarkhosh and A. Jahandideh. Tehran: Nay.
Hall, D. 1396 [2017]. Subjectivity. H. Shahi. Tehran: Parseh.
Jahandideh, S. 1391 [2012]. “Padidarshenasi va Senkh-shenasi-e Mokhalefkhani-ha-ye Ahmad Shamlou.” Naqd-e Adabi 5/19: 103-134.
Khazayi, Yaqoub. 1390 [2011]. Farayand-e Sakhtyabi-e Nahad-e Zendan az Mashrouteh ta Payan-e Pahlavi-e Aval. Tehran: Agah.
Mokhtari, M. 1387 [2008]. Ensan dar She’r-e Moaser. Tehran: Tous.
Rafi’i Moqaddam, H. and Moshtaqmehr, R. 1397 [2018]. “Tahlil-e Gofteman-e Enteqadi-e Zendan dar Do Zist-jahan-e Klasik va Modern ba Tekyeh bar Habsiyeh-ha-ye Masoud Sa’d, Farrokhi va Mohammad Taqi Bahar.” Kavoshnameh-ye Zaban va Adabyat-e Farsi. 19/38: 129-160.
Shamlou, A. 1381 [2002]. Majoumeh Asar. Terhan: Nagah.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prison Literature
  • Subjectivity
  • Political Subject
  • Prison Aesthetics
  • Protest Literature
  • Ahmad Shamlou
آباد، م. 1380. حبسیه­سرایی در ادب عربی از آغاز تا عصر حاضر، مشهد: دانشگاه فردوسی.
آذری، ع. 1353. قیام کلنل محمدتقی خان پسیان در خراسان، تهران: صفیعلیشاه.
آرنت، ه. 1390. وضع بشر، ترجمه م. علیا. تهران: ققنوس.
احمدی، ب. 1399. دگرگونی جهان: درآمدی به مانیفست حزب کمونیست، تهران: مرکز.
اخوان­ثالث، م. 1384. حریم سایههای سبز(مقالات ۱)، زیر نظر و با مقدمه م. کاخی. تهران: زمستان.
افلاطون. 1380. دوره آثار افلاطون، ترجمه م.ح. لطفی. ج2. تهران: خوارزمی.
ایگلتون، ت. 1399. مارکس و آزادی، ترجمه ا. معصوم­بیگی. تهران: آگه.
پاشایی، ع. 1382. زندگی و شعر احمد شاملو: نام همه شعرهای تو، ج2. تهران: ثالث.
جعفری، م. 1378. سیر رمانتیسم در اروپا، تهران: مرکز.
جهاندیده، س. 1391. «پدیدارشناسی و سنخ­شناسی مخالف­خوانی­های احمد شاملو». فصلنامه نقد ادبی، 5(19): 103-134.
حسینی، م. 1370. «زندان و زندانی در ایران». گنجینه اسناد، 1(3و4): 43-55.
خزائی، ی.  1395. فرایند ساختیابی نهاد زندان از مشروطه تا پایان پهلوی اول، تهران: آگه.
نفیسی، س. 1344. تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، تهران: بنیاد.
دریفوس، ه. و رابینو، پ. 1379. میشل فوکو: فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک، ترجمه ح. بشیریه. تهران: نی.
رانسیر، ژ. 1388. ده تز در باب سیاست، ترجمه ا. مهرگان. تهران: رخ­داد نو.
ربیعی، ن. و راهرو خواجه، ا. 1390. تاریخ زندان در عصر قاجار و پهلوی، تهران: ققنوس.
رفیعی‌مقدم، ه. و مشتاق­مهر، ر. 1397. «تحلیل گفتمان انتقادی زندان در دو زیست­جهان کلاسیک و مدرن با تکیه بر حبسیه­های مسعود سعد، فرخی و محمد تقی بهار». کاوش­نامه زبان و ادبیات فارسی، 19(38): 129-160.
شاملو، ا. 1381. مجموعه آثار دفتر یکم: شعرهای ( ۱۲۷۸- ۱۳۲۳)، تهران: نگاه.
شفیعی­کدکنی، م. 1390. تازیانه­های سلوک: نقد و بررسی چند قصیده از حکیم سنایی، تهران: آگه.
شفیعی­کدکنی، م. 1392. زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: سخن.
شمیسا، س. 1374. سبک­شناسی شعر، تهران: فردوس.
ظفری، و. 1364. حبسیه در ادب فارسی از آغاز شعر فارسی تا پایان زندیّه، تهران: امیر کبیر.
علیزاده، ج. 1398. تمایز بدون تقاوت: روایتی از سیر تحول سوژه، تهران: اشاره.
فوکو، م. 1379. «سوژه و قدرت». در میشل فوکو: فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک، نوشته ه. دریفوث وپ. رابینو. ترجمه ح. بشیریه. تهران: نی. 343- 365.
فوکو، م. 1382. مراقبت و تنبیه: تولد زندان، ترجمه ن. سرخوش و ا. جهاندیده. تهران: نی
کدی، ن.ر. 1377. ریشه­های انقلاب ایران، ترجمه ع. گواهی. تهران: قلم.
کرزن، ج. ن. 1373. ایران و قضیه ایران، ترجمه غ. وحید مازندرانی. ج1. تهران: علمی و فرهنگی.
کریمی، ف. 1397. تحلیل سوژه در ادبیات داستانی پسامدرن ایران، تهران: روزنه.
کوچش، ز. 1396. استعاره؛ مقدمه­ای کاربردی، ترجمه ج. میرزابیگی. تهران: آگاه.
مولوی، ج.م. 1397. مثنوی معنوی، تصحیح م. علی موحد. تهران: هرمس.
مختاری، م. 1387. انسان در شعر معاصر، تهران: توس.
موریس، ن. و روتمن، د. ج. 1390. سرگذشت زندان: روش مجازات در جامعه غرب، ترجمه پ. اشراق. تهران: ناهید.
ناظم‌الاسلام کرمانی، م. 1346. تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام ع.ا. سعیدی سیرجانی. تهران: بنیاد فرهنگ.
هال، د. ای. 1396. سوژگی، ترجمه ه. شاهی. تهران: کتاب پارسه.
Gagnier, R. 1991. Subjectivities: A History of Self- Representation in Britain, 1832-1920. Oxford University Press.
Goffman, E. A. 1961. Essays on the Social Situation of Mental Patients and Other Ininates, Chicago: Aldine.
Murfin, R. and Ray, S. 1997. The Bedford Glossary of Critical and Literary Terms, Boston: Bedford Bookss.