نقد و تحلیل بوم‌گرایی رمان کلیدر با نگاهی به هویّت اکولوژیکی شخصیّت‌ها در تأثیرپذیری از گفتمان قدرت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

نقد بوم­گرا به مطالعة رابطۀ بین ادبیات و محیط فیزیکی می­پردازد و دغدغه­های زیست­محیطی را در زمینه­های اجتماعی و سیاسی آن بررسی می­کند. در این نقد ما با روش توصیفی- تحلیلی دغدغه‌های زیست‌محیطی شخصیت­های رمان کلیدر دولت­آبادی را در ارتباط با طبیعت بررسی و تحلیل خواهیم کرد تا تأثیر گفتمان­ قدرت را بر هویت اکولوژیکی شخصیت­ها نشان دهیم؛ زیرا شخصیت­های کلیدر هنگامی که در موقعیت­های گفتمان استبدادی قدرت قرار می­گیرند، رفتارهای خاصی در آنان شکل­ می­گیرد و باعث سوژه‌شدگی­شان می­گردد که در هرکدام به­نحوی نمود می­یابد؛ در کلمیشی با تن دادن وی به یکجانشینی، ترس زیست­محیطی و فاصله گرفتن از هویت بیابانی­اش، در بلقیس با بحران روحی و هویت­باختگی، در گل‌محمد با کفرگویی، ترس زیست‌محیطی، سازگار نبودن وی با خسّت اقلیمی که به آن کوچانده شده­ و کشتن امنیه­ها، در بیگ­محمد با ترس زیست‌محیطی و مهاجرت از آ­نجا، در خان­عمو با کفرگویی و راهزنی و در خان­محمد با تأمل در عناصر طبیعت و گفتگو با آن و توجه به بعد باشندگی خود. با تحلیل شخصیت­ها در کلیدر در ارتباط با محیط­زیست به تأثیرپذیری از گفتمان قدرت به این نتایج دست یافتیم که گفتمان­ استبدادی قدرت باعث شکل­گیری حقیقتی برساخته در شخصیت­های رمان و شیء­شدگی آنان گردیده و آنها را از هویّت اکولوژیکی­ و حقیقت درونی­شان که در ارتباط با طبیعت ساخته شده، دور کرده و استقلال و عقلانیت فردمبنایانه را از آنان گرفته است. درواقع تغییر محیط زیستشان باعث تغییر خودِ آنان نیز گردیده و معرفتی ضدّگفتمانی در آنان ایجاد کرده ­که هم زادۀ قدرت است و هم قدرت­زا.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Ecological Identity and The Discourse of Power: An Ecocritical Reading of Kelidar

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hasan Hassan Zadeh Niri 1
  • Fatemeh Hayatdavoodi 2
1 Associate Professor of Persian Language and Literature, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
2 Ph. D. Student in Persian Language and Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
چکیده [English]

Ecocriticism studies the relation between literature and the physical environment and analyzes ecological concerns in socio-political contexts. In order to represent the effects of the discourse of power on the ecological identity of the characters in Dowlatabadi’s Kelidar, this article employs the descriptive-analytical method to study the characters’ ecological concerns in relation to nature. Subjectification of each of Kelidar’s characters manifests through their reactions when they are in authoritative positions of the discourse of power. In Kalmiši’s surrender to sedentism, his ecologic fear, and his displacement of desert identity; in Belqays’s mental breakdown and loss of identity; in Gol-Mohammad’s blasphemy, ecologic fear, unadaptability to the harsh climate where he was banished, and guardslaughter; in Beg-Mohammad’s migration and ecologic fear; in Khan-Mohammad’s ruminations and dialogues with the elements of nature and reflections on his existence. Through character analysis in relation to the environment and the discourse of power, we concluded that the authoritative discourse of power leads to the characters’ fabrication of a persona, and their objectification, distancing them from their ecologic identity and inner truth built in relation to the nature and seizing their freedom and rationality. In other words, the change in their ecology changes their nature and creates a powerful anti-discourse.
 
Extended Abstract
1.Introduction
The term ‘Ecocriticism,’ first coined in 1978 by William Rueckert, addresses and studies issues on environmental concerns (Dreese, 2002: 4). Cheryll Glotfelty is regarded as the founder of ecocriticism in America. Glotfelty defines ecocriticism as "the study of the relationship between literature and the physical environment" (Glotfelty & Fromm, 1996: 18). It has a vast scope of function and is a diverse biosphere in itself (Parsapoor, 1392 [2013]: 36). Also, the characters in Dowlatabadi’s Kelidar portray the rural life of the people who are born in villages (Dastqeib, 1383 [2004]: 111) and their fate is tied to nature.
 
2.Theoretical Framework
In his The Archeology of Knowledge, Foucault categorizes Human sciences into three categories: rebirth, classic, and modernity. In each of these stages, the human understanding and view of nature are different. Kelidar belongs to modernity. In modernity, it is the absolute power of the discourse that manifests in special mental and behavioral patterns. In other words, Foucault believes that discourse and its true consequences play an important role in authority. Discourse limits the domain of authority and true consequences manifest in the shadow of authority (Foucault, 1387 [2008]: 158). Foucault emphasizes the focus on the origins of power and its consequences (ibid: 160). Because Foucault’s analysis aims to regain and save the imprisoned knowledge (Smart, 1385 [2006]: 19). This study also aims to analyze such consequences by studying the ecologic identity of Kelidar’s characters because discourse acts manifested certain behavioral patterns in the characters and changed their ecologic identity, which included a relation with the earth, an understanding of the ecosystem, and a direct experience of nature (Thomashow, 1995:3).
 
3.Methodology
This analytical-descriptive study will discuss Dowlatabadi’s ten-volume Kelidar, extract samples from the literature review, analyze the data, and categorize the results. 
 
4.Discussion and Analysis
In Dowlatabadi’s Kelidar, the ecologic identity, or the ecologic self, represents the characters' relation, cognition, and behavior in society and in relation to the environment. The discourse of power distorts their ecological identity and prevents the realization of the ecologic self. For example, Kalmiši’s surrender to sedentism becomes a subject of submitting to outside forces because his ecologic identity changes to a constructed identity influenced by the discourse of power. Or Belqays, Kalmiši’s wife, is an object and an ‘oratorial’ truth, but her mental breakdown and loss of identity, under the influence of the discourse of power, transform her into a ‘silent’ subject with a constructed truth. Or by positioning in the discourse of power, Gol-Mohammad turns into an anti-power subject. In line with Foucaldian opposition of power, Dowlatabadi presents a character who is not a passive submitter to power.  Or the objectification of Beg-Mohammad and his decision to leave in the rain manifests under the influence of the discourse of power. Lastly, Khan-Amoo becomes a bandit because he regards the current condition as influenced by the discourse of power and blames God for his misfortune. Thus, one can claim that the natural environment is a sensory experience that might be beneficial or harmful to health, exciting, terrifying, or irritating (Sutton, 1393 [2014]: 74). However, Khan-Mohammad is still hopeful, does not believe the sky to be closed, and views the elements of nature, such as wind, dessert, and sun, to be altruists.
 
5.Conclusion
Studying the characters’ ecological concerns in Dowlatabadi’s Kelidar reveals the influence of the authoritative discourse of power. Discourse plays an important role in the lives of the characters and their dialogue with nature. Although nature is an essential, vital fact that affects the compatibility and tolerance of humans in relation to their environment, there is a lack of compatibility and tolerance in the novel due to the influence of the authoritative discourse of power. When Kelidar’s characters such as Kalmiši, Belqays, Gol-Mohammad, Beg-Mohammad, Khan-Mohammad, and Khan-Amoo are in positions of the authoritative discourse of power, not only their ecologic identity manifests in relation to the environment, but also they become an anti-discourse subject with a constructed identity that has no inner motive. Their motives are in accordance with, and rooted in, Reza-Shah’s authoritative discourse of power. As a result, governments and organizations must pay close attention to people’s ecological selves, as well as their personal, political, social, and cultural selves, to prevent the reoccurrence of the crises presented in Kelidar.
 
Select Bibliography
Dastqeib, A. 1383 [2004]. Kalbod Shekafi-e Roman-e Farsi. Tehran: Sooreh.
      (The Persian Novel Autopsy)
Dowlatabadi, M. 1374 [1995]. Kelidar, Volume 1-10. Tehran: Farhang-e Moaser, Eleventh Edition.
      (Kelidar)
Dreese, D.N. 2002. Ecocriticism: Creating Self and Place in Environmental and American Indian Literatures. Oxford: Lang. (American Indian Studies; Vol. 15)
Foucault, M. 1387 [2008]. Da’nesh va Qodrat. M. Zeymaran (trans.). Tehran: Hermes. Fourth Edition.
      (Power/Knowledge)
Glotfelty, C and H, Fromm. 1995. The Ecocriticism Reader/ Landmarks in Literary Ecology, Athens and London: The University of Georgia Press.
Parsapoor, Z. 1392 [2013]a. Darbareh-e Naqd-e Boom-gera/ introduction, compilation, and edit, A. Norouzi; H. Fa’th-ali (trans.). Tehran: Pazhooheshgah-e Oloom-e Enslani va Motale’at-e Farhangi.
      (On Ecocriticism)
Smart, B. 1385 [2006]. Michel Foucault. L. Jo-afshani, H. Chavoshian (trans.). Tehran: Akhtaran.
Sutton, P.W. 1393 [2014]. Dar-amadi bar Jame’e Shenasi-e Mohit-e Zist. S. Salehi (trans.). Samt. Second Edition.
      (The Environment: A Sociological Introduction)
Thomashow, M. 1995. Ecological Identity: Becoming a Reflective Environmentalist. London: The MIT Press.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ecocriticism
  • Mahmoud Dowlatabadi
  • Kelidar
  • Ecologic Identity
  • Discourse of Power
آبشیرینی، اسد؛ محمدرضا صالحی‌مازندرانی و منوچهر جوکار و فاطمه حیات داوودی. (1401). «نقد تحلیل بوم‌گرایی داستان اهل غرق منیرو روانی‌پور با نگاهی به گفتمان قدرت». مجلة متن‌پژوهی ادبی، 26(94): 7-33.
استیبی، آرن. 1395. زبان­شناسی زیست­محیطی: زبان، محیط­زیست داستان­هایی که با آنها زندگی می­کنیم، ترجمه گروه مترجمان زیر نظر فردوس آقاگل­زاده، تهران: نشر نویسۀ پارسی.
اسمارت، بری. (1385). میشل فوکو، ترجمة لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان. تهران: اختران.
اسماعیلی، زهرا و نگار مزاری. (1400). «بررسی گفتمان اکوفمینیسم در رمان ره‌ش نوشته رضا امیرخانی براساس الگوی تحلیل گفتمانی فرکلاف». مجلة نقد و نظریة ادبی، 6(2): 5-27.
باقی­نژاد، عباس و ناصر علیزاده. (1394). تأملی در ادبیات امروز (2)، تهران: پارسه.
بهیان، شاپور. (1389). «روش­شناسی میشل فوکو». مجلۀ علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، سال چهارم(8): 1-22.
پارساپور، زهرا (گردآوری و ویرایش). (1392)الف. دربارۀ­ نقد بوم­گرا، ترجمة عبدالله نوروزی و حسین فتحعلی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پارساپور، زهرا. (1391). «نقد بوم­گرا، رویکردی نو در نقد ادبی». مجلة نقد ادبی، 5 (19): 7-26.
پارساپور، زهرا (گردآوری و ویرایش). (1392)الف. دربارۀ­ نقد بوم­گرا، ترجمة عبدالله نوروزی و حسین فتحعلی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پارساپور، زهرا. (1392)ب. نقد بوم­گرا (ادبیات و محیط زیست)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پارساپور، زهرا. (1395).  ادبیات سبز: مجموعه مقالات در نقد بوم­گرایانۀ ادبیات فارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پارساپور، زهرا. (1400). اخلاق زمین(نقد متون عرفانی و ادبی با رویکرد اخلاق زیست­محیطی)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پاینده، حسین. (1390). داستان کوتاه در ایران (داستان­های پسامدرن)، ج3. تهران:‌ نیلوفر.
تسلیمی، علی. (1383). گزاره­هایی در ادبیات معاصر ایران (داستان)، تهران: اختران.
توحدی، کلیم­الله. (1387). حرکت تاریخی کرد به خراسان، مشهد: مهبان.
دستغیب، عبدالعلی. (1383). کالبدشکافی رمان فارسی، تهران: سوره.
دولت­آبادی، محمود. (1374). کلیدر، ج1تا10. تهران: فرهنگ معاصر.
ذکاوت، مسیح. (1389). «نظریة بوم نقد ادبی آشنایی با مکاتب نوین پژوهشی در بررسی و تحلیل صورت و محتوای آثار ادبی». نخستین همایش ملی ادبیات فارسی و پژوهش­های میان رشته­ای، بیرجند: 168-184.
ذکاوت، مسیح. (1390). «درآمدی بر بوم­نقد». مجموعه مقالات نخستین همایش نظریه و نقد ادبی در ایران، به کوشش دکتر محمود فتوحی. دفتر اول:675-695.
ساتن، فیلیپ دبلیو. (1393). درآمدی بر جامعه­شناسی محیط زیست، ترجمۀ صادق صالحی. تهران: سمت.
شیری، قهرمان. (1387). مکتب­های داستان­نویسی در ایران، تهران: چشمه.
عابدینی، حسن. (1369). صد سال داستان­نویسی در ایران (از 1342 تا 1357)، ج 2. تهران: تندر.
فروردین، پرویز. (1352). انسان در حد واسط خود و دیگران، بی­جا: چاپ­خانۀ بهمن.
عمارتی­مقدم، داوود. (1387). «معرفی و نقد کتاب اکوکریتیسیزم». مجلة نقد ادبی، 1(4): 195-206.
فوکو، میشل. (1387). دانش و قدرت، ترجمه محمد ضیمران. تهران: هرمس.
فوکو، میشل. (1389). تئاتر فلسفه: گزیده­ای از درس گفتارها، کوتاه­نوشت­ها، کوتاه­نوشت­ها، گفت‌وگوهای میشل فوکو، ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
فوکو، میشل. (1390). اراده به دانستن، ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نی.
کچویان، حسین. (1382). فوکو و دیرینه­شناسی دانش، تهران: دانشگاه تهران.
محمدی اصل، عباس. (1391). جامعه­شناسی میشل فوکو، تهران: گل­آذین.
مودودی، محمدناصر. (1390). «بوم­نقد جنبشی میان­رشته­ای بین دو حوزة محیط زیست و ادبیات». کتاب ماه علوم و فنون، پنجم(9): 12-18.
معینی، سولماز؛ احد رضی و رضا چراغی. (1400). «ضرورت­ها و الزامات نقد زیست­محیطی با نگاهی به کاستی‌های آن در مقالات ایرانی». مجلة نقد ادبی، 14(54): 145-188.
میلز، سارا. (1397). میشل فوکو، ترجمۀ مرتضی نوری. تهران: مرکز.
Dreese, D. N. (2002). Ecocriticism: creating self and place in environmental and American Indian literatures, New York: Washington, D.C.
Gaard, G. (2017). Critical Ecofeminism, Published by Lexington Books.
Glotfelty, C. and H. Fromm. (1995). The Ecocriticism Reader/ Landmarks In Liteerary Ecology, Athens and London: The university of Georgia  press.
Egan, G. (2006). Green Shakespeare from Ecopolitics to Ecocriticism, London and new York: Routledge is an imprint of the Taylor & Francis Group.
Thomashow, M. (1995). Ecological Identity: Becoming a Reflective Environmentalist, Massachusetts London England: The MIT Press Cambridge.