تقابل ایدئولوژیک شاملو با گفتمان غالب در شعر «با چشم‌ها»

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

موضوع این مطالعه بررسی شعر «با چشم‌ها» براساس نظریۀ تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف و هدف آن تحلیل ابعاد ایدئولوژیک شعر و ایدئولوژی شاملو در رابطه ‌با ساختارهاست. مسئلۀ تحقیق، مختصات درون‌متنی و برون‌متنی تصاویر، متغیرهای خرد و کلان تأثیرگذار بر تصاویر و رابطۀ متن و تولیدکنندۀ آن با جامعه است. روش‌ تحقیق با استناد به نظریۀ فرکلاف طراحی شد و با توجه به ایدئولوژی، ابعاد بلاغی- زبانی تصاویر در سطح «توصیف»، بافت موقعیتی تصاویر در سطح «تفسیر» و رابطۀ ساختار با تصاویر در سطح «تبیین» تحلیل شد. براساس نتایج، با تحلیل بلاغی، عناصر تصویرساز شعر و ارزش بلاغی تصاویر و با تحلیل زبانی، ارزش‌های زبانی متن آشکار شد. بافت موقعیتی تصاویر شامل بافت متنی، مشارکان فرایند، کنش‌های گفتمانی و بینامتنیت است. مهمترین عامل ساختاری تصاویر، اوضاع سیاسی-اجتماعی و اقتصادی جامعه است. کارکرد ایدئولوژیک تصاویر، «غیرطبیعی‌سازی وضعیت جامعه و مشروعیت‌زدایی از گفتمان انقلاب سفید» و «طبیعی‌سازی و مشروع‌سازی گفتمان جایگزین» است. شعر صحنۀ تقابل ایدئولوژی روشن‌فکری مخالف با ایدئولوژی رسمی غالب است. کنش ایدئولوژیک شاملو نوعی خلّاقیت ایدئولوژیک مبنی بر استفاده از گفتمان رسمی برای نقد و تخریب ایدئولوژی آن و هدف او جایگزین‌سازی و هژمون‌سازی ایدئولوژی خود است، ولی به‌­دلیل هژمونی گفتمان غالب و فراوانی مشارکان آن موفق نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Shamlou and the Dominant Discourse in “Ba Chashm-ha”: An Ideological Confrontation

نویسندگان [English]

  • Moradali Saadat Shoa 1
  • Seyyed Javad Mortezaei 2
1 Ph. D. Student in Persian Language and Literature, Ferdowsi University, Mashhad, Iran.
2 Associate Professor in Persian Language and Literature, Ferdowsi University, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

For many years, philosophers have studied methods of epistemology through different approaches. The challenges in this area mainly focus on the question of the nature of the subject and object as well as their relation. These issues have led to two general but diverse movements: Idealism and Realism. Deconstruction, like its predecessor, Structuralism, is essentially epistemological. Structuralists conceptualised ‘structure’ in such a ways as to go beyond the subject and object duality. Deconstruction, positively and negatively, established deep bonds with structuralism. This study interprets this relation and argues that structure in structuralism is transformed into textuality in deconstruction. The difference is that the text is not as rigid as a "structure" and continues to exist as a flux. The constant evolution of the text as a whole eliminates the subject and object duality.  In this way, the concept of text acts as a bridge between linguistics and ontology. When Derrida discusses the text, he means any kind of being. This kind of being includes both concepts and objects. Derrida’s interpretation of language can be linked to the epistemological and ontological functions of language.
 
Extended Abstract
1.Introduction
For many years, philosophers have studied methods of epistemology through different approaches. The challenges in this area mainly focus on the question of the nature of the subject and object as well as their relation. These issues have led to two general but diverse movements: Idealism and Realism. Deconstruction, like its predecessor, Structuralism, is essentially epistemological. Structuralists conceptualised ‘structure’ in such a ways as to go beyond the subject and object duality. Deconstruction, positively and negatively, established deep bonds with structuralism. This study interprets this relation and argues that structure in structuralism is transformed into textuality in deconstruction. The difference is that the text is not as rigid as a "structure" and continues to exist as a flux. The constant evolution of the text as a whole eliminates the subject and object duality. 
 
2.Theoretical Framework
Derrida is a key figure in Poststructuralism – a movement proposed by philosophers such as Foucault, Lacan, Deleuze, Derrida, and others in the second half of the twentieth century. An essential component of poststructuralism is its critical approach to diverse fields and concepts such as ontology, aesthetics, linguistics, ethics, politics, and especially epistemology. Philosophers’ epistemology views fall within an expansive spectrum of divergent and convergent ideas. The question here is what is the role of poststructuralism, in general, and Derrida, in particular, in epistemology? Some poststructuralists regard Derrida as anti-epistemological; this seems to be a hastily conclusion in describing the relation between poststructuralism and epistemology. Poststructuralism studies epistemology at a deeper level and poses a number of fundamental questions.
 
3.Methodology
The present article is a phenomenological-deconstructive study. It is phenomenological because of its debates on the essence of the phenomena. It refers to the origins of concepts and describes natural phenomena. This is a retrospective process which describes the formation of the phenomena rather than discussing their nature. On the other hand, deconstruction does not follow a predetermined structure. It expands itself and the text in accordance with the host text. It moves beyond Husserlian phenomenology to restate the untold narratives of the text.
 
4.Discussion and Analysis
Poststructuralism, before anything else, is an answer to its preceding epistemological approaches. Through a complicated dialogical relation, it borrows from its preceding approaches and simultaneously negates them. We can categorise all of the epistemological approaches before Derrida into two general categories of idealism and realism. Not only did idealist and realist approaches fail to solve the problems in epistemology, but they also added new ones, among which is their inability to explain the relation as well as the differences between the subject and object. This article claims that Derrida’s concept of the text and his notion of deconstruction answer to a number of complicated epistemological questions. The present research argues that the origin of the text is epistemological in essence. Deconstruction drives the text into a flexible context and undermines structures. The text is an all-encompassing integrated identity. Of note here is the fact that even this totality has its own limitations. Towering on the binaries, the text questions the structuralist signification and interpretation of language. It reveals itself as a being at lingo-cognitive horizons. The deconstructive approach to the text shakes the foundations of structuralist linguistics, ontologies, and epistemologies as it tries to interpret texts in endless processes. The text, therefore, is a context which perpetually deconstructs and constructs itself. Deconstruction challenges the fundamental premises of epistemology while acknowledging the complexity of the process of interpretation. It seeks to modify the traditional epistemological relations among the subject, object, and language and de-centralise texts in an attempt to make way for new and infinite semantic possibilities.
 
5.Conclusion
The present research has tried to interpret deconstruction as a means through which epistemology can redefine itself and look at the subject and the object in new ways. The primary aim of this article is to give an inclusive re-reading of the concept of the text and explore notions that are not explicitly treated in Derrida’s works. This can lead to a new understanding of epistemology in linguistics and semiotics. Also, this article discussed the issue of an epistemological reading of structuralism and the philosophical reasons behind its emergence. Generally, structuralism is a familiar term in epistemology and linguistic theories. Discussing the development of structuralism to deconstruction and poststructuralism and an epistemological reading of the development of structure to text have been among the main objectives of this article. These subtle but significant discussions can pave the way for a deeper understanding of literature and philosophy. Literature, in general, and literary theory, in particular, must always re-interpret themselves in fresh philosophical and epistemological paradigms to avoid reduction to simply verbal and rhetorical issues.
 
Select Bibliography
Brogan, W. 1989. “Plato's Pharmakon: Between  Two  Repetitions”. In Derrida and Deconstruction. New York and London: Routledge. PP. 6-22. 
Derrida, J. 1981. Dissemination. Barbara, Johnson (trans.). Chicago: University of Chicago Press.
Derrida, J. 1982. Positions. Alan, Bass (trans.). London: Athlone.
Derrida, J. 1983. "The principle of reason: The university in the eyes of its pupils". Diacritics. Vol. 13, No. 3. (Autumn, 1983). PP. 2-20.
Derrida, J. 1988. “Letter To a Japanese Friend”. Derrida and Differance. David Wood and Robert Bernasconi (eds.). England: Northwestern University Press. PP. 1-5.
Derrida, J. 1989. Memoirs for Paul De Man. Cecile Lindsay, Jonathan Culler, Eduardo Cadava, and Peggy Kamuf (trans.). New York: Columbia University Press.
Derrida, J. 1994. Specters of Marx: The State of the Debt, The Work of Mourning & the New International. Peggy Kamuf (trans.). New York and London: Routledge.
Derrida, J. 1997. Of Grammatology. Gayatri Chakravorty Spivak (trans.). Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Khabbazikenari, M. 1398 [2019]. Differance: Sakhtarzodayi Mafahim-e Derrida. Tehran: Siahrood.
      (Differance: Deconstructing Derrida)
Khabbazikenari, M. Safa, S. 1398 [2019]. Revayat-e Falsafi-e Sakhtargerayi va Pasa-sakhtargerayi. Tehran: Siahrood.
      (A Philosophical Narrative of Structuralism and Poststructuralism)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Structuralism
  • Deconstruction
  • Derrida
  • Cognition
  • Text
آبراهامیان، ایرواند (1390). تاریخ ایران نوین، ترجمۀ شهریار خوّاجیان. تهران: دات.
آفرین، فریده؛ شکوری ‌ثانی، معصومه و زارع، محبوبه (1396). «تحلیل آشنایی‌زدایی در شعر «با چشم‌ها»ی احمد شاملو». مطالعات زبانی و بلاغی، 8 (15): 7-40.
آلتوسر، لویی (1395). ایدئولوژی و سازوبرگ‌های ایدئولوژیک دولت، ترجمۀ روزبه صدرآرا. تهران: چشمه.
ابوالحسن‌ تنهایی، حسین؛ حضرتی، زهرا؛ مختاری، مصطفی و کلاهدوزان، هاجر (1392). «بررسی پیامدهای اصلاحات ارضی در ایران و تأثیر آن بر ساختار سیاسی دهۀ پنجاه خورشیدی». فصل‌نامۀ تخصصی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی، 2 (21): 179-220.
انوری، حسن (1390)الف. فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
انوری، حسن (1390)ب. فرهنگ کنایات سخن. تهران: سخن.
پارسا، مانی؛ معصومی، بهرام و سلگی، لیلا (1388). آثارشناسی توصیفی احمد شاملو، تهران: چشمه.
پورنامداریان، تقی (1381). سفر در مه، تهران: نگاه.
خرمشاد، محمدباقر و موسی‌نژاد، محمدجواد (1396). «دولت پهلوی، اصلاحات ارضی و نظریۀ توسعۀ روستو». فصل‌نامۀ علوم اجتماعی، 26 (76): 145-174.
رحمانیان، داریوش و عبدالهی، محمدجواد (1396). «از بیکاری پنهان به بیکاری آشکار: تأثیر اصلاحات ارضی در به رسمیت شناختن بیکاری». تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 7 (1): 109-135.
سلاجقه، پروین (1384). امیرزادۀ کاشی‌ها شاملو: نقد شعر معاصر، احمد شاملو. تهران: مروارید.
شاملو، احمد (1391). مجموعۀ آثار؛ دفتر یکم: شعرها، تهران: نگاه.
فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ فاطمه شایسته‌پیران و دیگران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
قرشی، مجتبی و داودی، علی‌اصغر (1397). «جبهه‌گیری احزاب در مقابل اصلاحات ارضی رژیم پهلوی». فصل‌نامۀ مطالعات سیاسی، 10(39): 113-134.
هاشمی، رشید؛ ارشاد، فرهنگ؛ سیف‌الّهی، سیف‌الله و راد، پرویز (1397). «بازخوانی شعر احمد شاملو در چارچوب رویکرد ساختارگرایی». مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، 19(1): 68-90.
یاراحمدی، معصوم (1399). «انقلاب سفید و گسترش نظام آموزش عالی؛ چالش‌ها و تعارض‌ها (1342-1357)». فصل‌نامۀ علمی-تخصصی پژوهش در آموزش تاریخ، 1 (1): 1-19.
یورگنسن، ماریانه و فیلیپس، لوئیز (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمۀ هادی جلیلی. تهران: نی.