زنانگی عرفان درنگی بر کشف‌الاسرار روزبهان بقلی شیرازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسـی دانـشگاه گیلان. رشت. ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسـی دانـشگاه گیلان. ایران. رشت

چکیده

جهت‌گیری تاریخ تفکر در چیدمانی تقابلی مرد را با خیر، عقل، قانون، نظم و دین؛ و زن را به­مثابه «دیگری» و امر مطرود با شر، نفس، قانون‌گریزی، عصیان و عرفان هم‌ردیف کرده است. پژوهش حاضر باتوجه به ویژگی‌های و کارکرد مشترک عرفان و امر زنانه، در تمرد از نظم دیکته­شده، داشتن منطق خطی و گفتمان تک‌محوری و همچنین با مفصل­بندی مفاهیمی چون مادینگیِ اصل حیات، تعلق عشق در نهاد بشری به مادینه روان، قدرت و قابلیت خلاقیت در زن، حضور همواره یک زن در ادیان، اسطوره وغیره در کنار خدا/ امر متعالی، وجه یا ساحتی از زنانگی/ انوثت در عرفان را  پیش روی مخاطب قرار می­دهد. این پژوهش از این ­منظر به خوانش و تحلیل کشف‌الاسرار روزبهان شیرازی می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه طریقۀ جمال‌پرستی و تجربۀ زیستۀ روزبهان، ساحتی زنانه را در کشف‌الاسرار رقم زده است. این پژوهش تبیین می‌نماید که در رویکرد انسان­گونه­انگاری و تکیه ­بر مفهوم زیبایی در ساحت عرفان، استعارۀ مفهومی/ محوریِ عروس در اندیشۀ روزبهان با ملحقات و همبسته‌های مباشر و غیرمباشر، شبکه و نظام استعاره­ای را مفصل‌بندی می‌کند که زیبایی، تنانگی و زنانگی را توأمان نمایندگی می‌کند؛ استعاره‌ای که نقطۀ کانونی صورت‌بندی‌های عرفانی روزبهان از حقیقت، پیامبر، فرشتگان/ جبرئیل، پروردگار و خود روزبهان است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Femininity of Mysticism: A Reflection on Rouzbahan Baghli’s Kashf-al-Asrar

نویسندگان [English]

  • Negin Binazir 1
  • Mojtaba Houshyarmahboub 2
1 Assistant Professor in Persian Language and Literature, University of Guilan, Rasht, Iran
2 Ph. D. Student in Persian Language and Literature, University of Guilan, Rasht, Iran.
چکیده [English]

The history of thought associates man with goodness, reason, law, order, and religion; on the other hand, it regards woman as the ‘other’ and associates her with evil, contravention, defiance, and mysticism. In accordance with the common grounds between mysticism and femininity such as defiance, linear reasoning, and uniaxial discourse, as well as concepts such as life’s essential femininity, love’s dependence on the soul, creativity and creative ability of women, and the constant presence of women in religion, the present article reflects on Rouzbahan Baghli’s Kashf-al-Asrar to showcase how Rouzbahan’s lived experience and aestheticism creates a carnal and feminine dimension. This study claims that through anthropomorphism and the mystical conceptualisation of beauty, the central/conceptual metaphor of the ‘bride’ creates a metaphorical system which presents a unification of beauty, femininity, and carnality. This metaphor serves as Rouzbahan’s mystical centrality in conceptualising the truth, the prophet, the angels, the creator, and himself.
 
Extended Abstract
1.Introduction
The history of thought associates man with goodness, reason, law, order, and religion; on the other hand, it regards woman as the ‘other’ and associates her with evil, contravention, defiance, and mysticism. In accordance with the common grounds between mysticism and femininity such as defiance, linear reasoning, and uniaxial discourse, as well as concepts such as life’s essential femininity, love’s dependence on the soul, creativity and creative ability of women, and the constant presence of women in religion, the present article reflects on Rouzbahan Baghli’s Kashf-al-Asrar to showcase how Rouzbahan’s lived experience and aestheticism creates a carnal and feminine dimension.
2. Methodology
For Abrahamic religions and Islamic mysticism, anthropomorphism is a key characteristic which emphatically conceptualises carnality. The anthropomorphisation of God, concepts, images, and carnal metaphors play a central role in the worldview of mystics such as Ibn-Arabi and Rouzbahan. In accordance with Rouzbahan’s lived experience, this study traces and analyses his imagery of the experiences and the sublime through the feminine and carnal metaphors of a female beloved. It illustrates the process by which his carnal mystic experiences are translated into an aesthetic anthropomorphisation of God. 
3.Theoretical Framework
The linguistic turmoil in philosophy opened new areas in divinity, linguistic philosophy, and scripture studies. Just as it is only the language that is capable of transforming events into experiences, one must employ language to think about God. Through manipulating the language and employing its metaphorical capabilities, the mystic conveys his paradoxical, provocative, lamentable, and incarnated experiences. As a result of this expression, this study investigates two points concerning the mystic ecriture: the emergence of mysticism as protest literature and the unification of mystical experiences and the entanglement of mystical language and carnality and carnal metaphors. Mysticism, in its pure form, possesses a meaningful correlation with femininity, which is represented through carnal metaphors and imagery. A feminine dimension and a carnal reading of mysticism becomes possible through life’s essential femininity, the similarities between women’s fertility and the Creation, the connection of mysticism with delight, which is essentially a feminine characteristic, and the women-love entanglement. In mysticism, women are more potent than men; this, in turn, renders them more vulnerable to corruption. Her carnal boundaries are not clear and her physical life is more intertwined with the afterlife than her male counterpart.
 

Discussion and Analysis

The Femininity of mysticism is in no case an account of mystic femininity, mystical women and their experiences, or their language; on the contrary, just as men’s association with religion, law, order, and authority represents the masculinity of religion, the convergence of mysticism and femininity in notions such as love, insanity, beauty, creation, carnality, secrecy, and defiance represents the feminine dimension of mysticism. The extreme case of such femininity is present in Ib-Arabi’s thought which regards women and the feminine dimension as the absolute enjoyment and love of the divine. There has always been a woman associated with the divine, the king, the philosophe, etc. Plato’s Sophia, Zoroastrian’s Daēnā, Judaist’s Shekhinah, Dante’s Beatrice, Christian’s Mary, Jung’s Anima, and the mystic’s Rabia. Terminologies such as marriage and spiritual care, creative femininity, feminine words, God’s brides, and holy marriage illustrate the carnality and anthropomorphality of mystical experiences as well as their different feminine dimensions. As an unconventional, disobedient, and bold mystic, Rouzbahan explores the femininity of mysticism and all its multiplicities such as linguistic rebellion, carnal metaphors, feminine mystical and lived experiences, his own aestheticism, and his inheritance from Mansour Hallaj and Ibn-Arabi’s line of thought. The guise-love-beauty triad is the life force of his experiences. Of note here is that he views nothing but beauty in this dimension. For him, love’s comprehension and enjoyment can only be possible through the anthropomorphisation of experiences and carnal dimensions. In Kashf-al-Asrar, the conceptual metaphor of the bride produces a unified system of metaphors which entails in itself other metaphors such as the angles/Gabriel, prophet, Creator, Creation, and Rouzbahan himself.
5.Conclusion
Rouzbahan’s lifeworld, aestheticism, and the canon of the women-love-beauty triad illustrate some noteworthy points: in anthropomorphising the Creator, the woman is the best/only medium; the central metaphor of the bride and its system of implications anthropomotphise and carnalise the experiences which in turn represent beauty and femininity.
Select Bibliography
Baghli Shirazi, R. 1393 [2014]. Kashf-al-Asrar va Mokashefa’t-al-Anvar. M, Hosseini (trans.). Tehran: Sokhan. [In Persian].
Corbin, H. 1384 [2005]. Takhayol-e Khallagh. A, Rahmati (trans.). Tehran: Jami. [In Persian].           (Creative Imagination).
Cupitt, D. 1397 [2018]. Erfun pas az Moderniteh. A, Akramipoor (trans.). Tehran: Daneshg’ah-e Adyan va Mazaheb. [In Persian].    (Mysticism after Modernity).
Ernst, K. 1377 [1998]. Rouzbahan Baghli. M, Keyvani (trans.). Tehran: Markaz. [In Persian].
Fotoohi, M. et al. 1395 [2016]. “Karkerd-e Este’areh dar Bayan-e Tajarob-e Erfuni-e Rouzbahan-e Baghli dar Abhar-al-Asheqin.” Pazhoohesh-nameh-e Erfun. No. 3. Vol. 18. 137-164. [In Persian].
Hosseini, M. 1388 [2009]. “Zan-e Soufiyaei dar Roya-ha-e A’refun (ZolNoon va Ibn-Arabi).” Motale’at-e Erfuni, Vol. 10. 149-172. [In Persian].
Nwyia, P. 1373 [1994]. Tafsir-e Qorani va Zaban-e Erfuni. A, Sa’adat (trans.). Tehran: Nashr-e Daneshga’hi. [In Persian].  (Exégèse coranique et langage mystique).
Proudfoot, W. 1393 [2014]. Tajrobeh-e Dini. A, Yazdani (trans.). Tehran: Ta’ha. [In Persian].            (Religious Experience).
Sattari, J. 1374 [1995]. Eshq-e Soufiyaneh. Tehran: Markaz. [In Persian].
Serami, gh. et al. 1389 [2010]. “Rabieh dar Goz’ar az Pol-e Maj’az.” Faslnameh Adabiyat-e Erfuni va Ostooreh Shenakhti. Vol. 18. 81-103. [In Persian].
Schimmel, A. 1381 [2002]. Zan dar Erfun va tasavvof-e Eslami. F, Mahdavi Damghani (trans.). Tehran: Tir. [In Persian].           (Mystical Dimensions of Islam).
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mysticism
  • Critical Writing
  • Bride Metaphor
  • Rouzbahan
  • Kashf-al-Alsrar
  • Femininity
آلموند، یان. (1399). تصوف و ساختار شکنی: بررسی تطبیقی آراء دریدا و ابن­عربی، ترجمۀ فریدالدین رادمهر. تهران: پارسه.
ابن­عربی، محی‌الدین. (1997). الفتوحات المکیه. بیروت: دار إحیاالتراث.
ابن­عربی، محی‌الدین. (1400). فصوص الحکم، به کوشش ابوالعلاء عفیفی. بیروت: دارالکتاب العربی.
ارنست، کارل. (1377). روزبهان بقلی، ترجمۀ مجدالدین. کیوانی. تهران: مرکز.
استیور، دان.آر. (1393). فلسفۀ زبان دینی، ترجمۀ ابوالفضل ساجدی. قم: نشر ادیان.
الحکیم، سعاد. (1391).  ابن­عربی و زبان تازۀ عرفان، ترجمۀ مسعود جعفری، تهران: جامی.
ایوانز، ماری. (1385). «سیمون دوبووار در آینۀ رمان‌هایش». زن و ادبیات، ترجمۀ منیژه نجم‌عراقی، مرسده صالح‌پور و نسترن موسوی. تهران: چشمه. 227-255.
اتو، رودلف. (1380). مفهوم امر قدسی، ترجمۀ همایون همتی. تهران: نقش جهان.
بدوی، عبدالرحمن. (1387). شهید عشق الهی رابعه عدویه، ترجمه محمد تحریرچی. تهران: مولی.
برت، استل. (1397). کریستوا در قابی دیگر، ترجمۀ مهرداد پارسا. تهران: شوند.
بقلی شیرازی، روزبهان. (1366). عبهرالعاشقین، تصحیح هانری کربن و محمد معین. تهران: منوچهری.
بقلی شیرازی. روزبهان. (1389). شرح شطحیات، تصحیح هانری کربن، تهران: طهوری.
بقلی شیرازی. روزبهان.  (1393). کشف­الاسرار و مکاشفات­الانوار، تصحیح و ترجمۀ مریم حسینی. تهران: سخن.
بی‌نظیر، نگین. (۱۳۹۳). «شالوده­شکنی و عرفان: امکان یا امتناع (با تکیه بر اندیشۀ دریدا و مولانا)». ادب‌پژوهی، (۲۹)، ۴۳-۷۲.
پازوکی، شهرام. (1378). «تصوف عاشقانۀ روزبهان بقلی». عرفان ایران، ج2. به کوشش مصطفی آزمایش. تهران: حقیقت. 66-82.
پاکتچی، احمد. (1384). «واسازی دریدا در برداشت آشنایان با سنت­های عرفانی شرق». مجموعه مقالات هم­اندیشی بارت و دریدا، به کوشش امیرعلی نجومیان. تهران: فرهنگستان هنر.
چیتیک، ویلیام. (1390). عوالم خیال، ترجمۀ قاسم کاکایی. تهران: هرمس.
حسینی، مریم. (1388). «زن سوفیایی در رؤیاهای عارفان (ذوالنون و ابن­عربی)». مطالعات عرفانی، (10)، 149- 172.
دوبووار، سیمون. (1388). جنس دوم، ج1. ترجمۀ قاسم صنعوی. تهران: توس.
دو وینیمون، فردریک. (1395). بد­ن­آگاهی، ترجمۀ مریم خدادادی. تهران:  ققنوس.
دیلتای، ویلهلم. (1394). شعر و تجربه: نقادی هنر، ترجمۀ منوچهر. صانعی دره­بیدی. تهران: ققنوس.
زرین­کوب، عبدالحسین. (1389). ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.
ساکالوفسکی، رابرت. (1384). درآمدی بر پدیدارشناسی، ترجمۀ محمدرضا قربانی. تهران: گام نو.
ستاری، جلال. (1374). عشق صوفیانه، تهران: مرکز.
سرامی، قدمعلی. و تلخابی، مهری. (۱۳۸۹). «رابعه در گذار از پل مجاز». فصلنامۀ‌ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، (۱۸)، 81-103.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1392). زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: سخن.
شوالیه، ژان. گربران، آلن. (1388). فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. ج3. تهران: جیحون.
شیمل، آنه‌ماری. (1374). ابعاد عرفان اسلامی، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
شیمل، آنه‌ماری. (1381). زن در عرفان و تصوف اسلامی، ترجمۀ فریده مهدوی دامغانی. تهران: تیر.
عباسی، بابک. (1396). تجربۀ دینی و چرخش هرمنوتیکی، تهرات: هرمس.
عبداللطیف شمس. (1347). روح­الجنان (مندرج در روزبهان)، به کوشش محمدتقی دانش­پژوه. تهران: انجمن آثار ملی.
فتوحی رودمعجنی، محمود. و علی­نژاد. مریم. (1388). «بررسی رابطۀ تجربۀ عرفانی و زبان تصویری در عبهرالعاشقین». ادب­پژوهی، سال 3 (10)، 7-26.
فتوحی رودمعجنی، محمود. (1390). سبک­شناسی؛ نظریهها، رویکردها و روشها، تهران: سخن.
فتوحی رودمعجنی، محمود. و رحمانی، هما. (1395). «کارکرد استعاره در بیان تجارب عرفانی روزبهان بقلی در عبهرالعاشقین». پژوهش­نامۀ عرفان، سال 9(18)، 137- 164.
فورمن، رابرت. (1384). عرفان، ذهن، آگاهی، ترجمۀ عطا انزلی. قم: دانشگاه مفید.
کاظمی­فر، معین. غلام­حسین­زاده، غلامحسین. (1398). «روزبهان و عشق به زیبارویان: تحلیل ساخت­گرایانه تجربه­های عرفانی روزبهان». مطالعات عرفانی، (30)، 179-206.
کارمن، تیلور. (1394). مرلو- پونتی، ترجمۀ مسعود علیا، تهران: ققنوس.
کربن، هانری. (1384). تخیل خلاق، ترجمۀ انشاءالله رحمتی. تهران: جامی.
کربن، هانری. (1392). نرگس عاشقان، ترجمۀ محمدعلی اخوان. تهران: اخوان اسلامی.
کمبل، جوزف. (1377). قدرت اسطوره، ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.
کوشکی، زهرا و رحمتی، انشاءالله. (1399). «عشق نزد روزبهان بقلی و ابن عربی؛ با تأکید بر جایگاه زن». نامه الهیات، (51)، 44- 65.
کیوپیت، داون.  (1397). عرفان پس از مدرنیته، ترجمۀ‌ الله‌کرم کرمی‌پور. تهران: دانشگاه ادیان و مذاهب.
لوید، ژنو. (1381). عقل مذکر: مردانگی و زنانگی در فلسفۀ غرب، ترجمۀ محبوبه مهاجر. تهران: نی.
مایر، فریتس. (1385). بهاءولد؛ والد مولانا جلالالدین رومی و خطوط اصلی حیات و عرفان او، ترجمه مهرآفاق بایبوردی. تهران: سروش.
محمدیان، عباس و خیرآبادی، محمدنبی. (1396). «بررسی ساختار روایت در رؤیت‌های ساختارشکنانه روزبهان بقلی». پژوهشنامه عرفان، (16)، 165-187.
محمودالغراب، محمود. (1392). عشق و عرفان از دیدگاه ابن­عربی، تهران: جامی.
محمدیان، عباس. خیرآبادی، محمدنبی. (1396). «بررسی ساختار روایت در رؤیت­های ساختارشکنانۀ روزبهان بقلی». پژوهش­نامۀ عرفان، (16)، 165-187.
مرلوپونتی، موریس. (1394). جهان ادراک، ترجمۀ فرزاد جابرالانصار، تهران: ققنوس.
معتمدی، منصور و قیاسی­نوعی، فرزانه. (1398). «عرفان زنانه (زبان عرفان در احوال زنان صوفی و قدیسه‌های مسیحی)». مطالعات عرفانی، (30)، 233- 252.
مک­آفی، نوئل. (1393). ژولیا کریستوا، ترجمۀ مهرداد پارسا. تهران: مرکز.
نویا، پل. (۱۳۷۳). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمۀ اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
هومر، شون. (1388). ژاک لاکان، ترجمۀ محمدعلی جعفری و محمدابراهیم طاهائی. تهران: ققنوس.
Bremner, A. (1994). Speaking as a woman: Female bodily Transformation and the Divine, A thesis for the degree Doctor of Philosophy in Feminist Studies in the University of Canterbury.
Cixous, H. (1976). “The laugh of the Medusa”. (Trans.) K. Cohen and P. Cohen. the university of chicago press, 875_893.
Segara, M. (2019). “Derrida, Cixous, and feminine writing”. Jean-Michel Rabaté. UnderstandingDerrida, Understanding Modernism, Bloomsbury. 226_239.