بازنمایی «لکه»، با تکیه بر وجه استعاری «چشم» و «نگاه خیره» در رمان شهری که زیر درختان سدر مرد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

چکیده

دستاوردهای «ژک لکان» در زمینۀ روان‌کاوی ساختاری، انقلاب بزرگی در حوزۀ نقد پسامدرن به وجود آورده است. «نگاه خیره» و «چشم» ‌از ایده‌های کلیدی لکان به‌شمار می‌رود. به عقیدۀ او نگاه خیره میل ناممکن ناخودآگاه را می‌نمایاند؛ درحالی‌که چشم ماهیت بصری دارد و به خودآگاه اشاره می‌کند. امکان مرئی شدن شیء در زیر نگاه خیره، «لکه»‌ای را در نظم تصویری برجای می‌گذارد. لکه هر‌لحظه تصویر را به کام خود می‌کشد و سوژه را مضطرب می‌کند. از میان نویسندگان ایرانی آثار خسرو حمزوی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. فهم جایگاه این نویسنده بدون بررسی رمان شهری که زیر درختان سدر مرد، از منظر روان‌کاوانه میسر نخواهد شد. هدف از نگارش مقالۀ حاضر تحلیل رمان یادشده با به‌کار‌گیری نظریۀ لکان و با محوریت مفاهیم «نگاه خیره»، «چشم»، «ابژۀ مفقود»، «دیگری بزرگ»، «همان‌انگاری» و «لکه» است. طبق نتایج به­دست­آمده شخصیت «جریر» در قالب ابژۀ تماشا کارگزاری مشابه «ابژۀ مفقود» دارد. نگاه سوژۀ کیان به دنبال چیزی می­گردد که در ورای تصویر گمشده است؛ ولی تصویر در زیر نگاه جریر به لکه مبدل می‌شود. رمان یادشده به­لحاظ پیچیدگی روانی شخصیت‌ها قابلیت بررسی از جنبه‌های روان‌کاوانه را دارد و نظریۀ لکان الگوی مناسبی برای بررسی این اثر است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

“Eye,” “Stain,” and “Gaze” in Khosro Hamzavi’s A City that Died Under the Cedar Trees: A Lacanian Reading

نویسنده [English]

  • Akram Mahmoodlou
M. A. in Persian Language and Literature, University of Giulan, Rasht, Iran.
چکیده [English]

By achieving new horizons in structural psychoanalysis, Jacques Lacan revolutionised post-modern criticism. ‘Eye’ and ‘Gaze’ are among his key terms. According to Lacan, the gaze represents the impossible desire of the unconscious, while the eye has a visual nature and points to the conscious. The possibility of becoming visible under the gaze, imprints a ‘stain’ on the visual order. The stain draws in every moment of the image, and makes the subject anxious. Without a psychological reading of A City that Died Under the Cedar Trees, one cannot fully understand Khosro Hamzavi’s position among Iranian authors. This study aims to employ the Lacanian conceptualisation of gaze, eye, lost object, the Other, and stain to analyse the aforementioned novel. According to the results, the character Jarir serves the same purpose as the lost object. Kian’s eye is after something which is beyond the lost image; on the other hand, under Jarir’s gaze, the image becomes a stain. Due to its psychological complexities, the aforementioned novel is suitable for a Lacanian psychoanalytic reading. 
 
Extended Abstract
1.Introduction
Khosro Hamzavi’s A City that Died Under the Cedar Trees tells the story of a neurotic man who enters a village called Salian Sofla to become a teacher. The village is the bridge which connects the subject’s childhood/past to his current identity. His pathological dependency on the village and its inhabitants becomes increasingly paradoxical and challenging and this leads to his demise. The aforementioned novel is suitable for a Lacanian psychoanalytic reading. 
2.Methodology
The present article employs Jacques Lacan’s theories to analyse Khosro Hamzavi’s A City that Died Under the Cedar Trees. It employs Lacan’s gaze, eye, lost object, the Other, and stain to highlight the dark corners of the aforementioned novel. Nowadays, psychoanalysis is a means of literary criticism which in turn necessitates the analysis of such a well-written novel.
3.Theoretical Framework
In 1950, Lacan illustrated that men get their true form of desire as a coded message from women. In this regard, he must channel/divert his desire to maintain himself. According to this anti-feminist theory, a woman’s existence is defined by her ability to divert and maintain the men’s gaze. Later on, Lacan revisited this idea and reformulated it in an Oedipal context , according to which, a woman is defined in relation to the father figure’s presence, absence, or transition. At first, a woman’s desire presents itself as an unresolved mystery, but as soon as it is decoded, in terms of a man’s existence, and fulfilled, it becomes ominous and tries to overthrow the father figure. That is why Lacan’s second seminar revolves around the woman signifier. In this regard, the gaze becomes both the object and the subject.
4.Discussion and Analysis
According to Lacan, the gaze represents the impossible desire of the unconscious, while the eye has a visual nature and points to the conscious. In other words, the gaze is the subject’s illustration of how the Other views itself or the objects around it. One can trace the gaze back to the Imaginary (pre-mirror stage) where the mother-child unification is still intact. In this regard, it is the mother’s gaze which guides the child’s desires and horizons of expectation. While the active presence of the gaze makes other objects visible to the subject, it evades the subject because of his/her fabricated, deluded, and unstable unification with the mother. To uncover its true identity, the child must overlook its desire toward the mother which in turn creates a void. By channeling its desire to other objects, the child creates a chain of endless substitutions. While the subject is able can see other objects through the mother’s gaze, it imprints a stain on the subject’s perception. The concept of the stain becomes clearer in the Oedipal context in which the father figure or the Other, from an absent position, replaces the mother’s gaze. In other words, the father’s gaze occupies both the subject’s and the object’s positions. Although this gaze does not refer to an actual eye, it leaves a stain and provokes an anxiety which the subject cannot bear.
5.Conclusion
According to the results, there is a significant relation between the gaze and the desire of the subject. The subject’s desire is monopolised by the Other and presents itself as a void which in the novel presents itself in the form of guilty threats and suppressed internal elements of the subject’s life. The threat is represented by the stain which in turn covers the subject’s real life and prevents any access to desired objects or emotional connections. In this regard, any confrontation between the subject and any object becomes a threat to the subject’s ontological unity. The subject tries to fill its void by symbolically signifying other objects, but the social and symbolic dimensions are a closed loop of voids which in turn render this process impossible.
Select Bibliography
Bozovic, M. 1392 [2013]. Lacan-Hitchcock: Anche Mikhastid dar bareh-e Lacan be-danid amma Jor’at-e Porsidan-ash az Hitchcock ra Nadashtid. S, Žižek (ed.).  A, Nikfarjam (trans.). Tehran: Qoqnoos. [In Persian].  (Everything You Always Wanted to Know About Lacan But Were Afraid to Ask Hitchcock)
Boothby, R. 1384 [2005]. Freud dar Magham-e Philsooph (Fara-ravanshenasi pas az Lacan). S, Somi (trans.). Tehran: Qoqnoos. [In Persian].     (Freud as Philosopher: Metapsychology After Lacan).
Eagleton, T. 1395 [2016]. Pish-daramad-i bar Nazariyeh-e Adabi. A, Mokhber (trans.). Tehran: Markaz. [In Persian].        (Literary Theory).
Fink, B. 1397 [2018]. Soojeh-e Lacani Miyan-e Zaban va Joiussance. A, Hassanzadeh (trans.). Tehran: Bun. [In Persian].       (The Lacanian Subject).
Ragland, E. 1392 [2013]. “Mafhoom-e Ra’neh-e Marg Nazd-e Lacan.” Majmooeh Maghalati dar-bareh-e Marg. Sh, Vaghfipoor (trans.). Tehran: Sazman-e Chop va Entesharat. [In Persian].
Stavrakakis, Y. 1392 [2013]. Lacan va Amr-e Siyasi. M, Mohammadi (trans.). Tehran: Qoqnoos. [In Persian].    (Lacan and the Political).
Žižek, S. 1390 [2011]. Kazh Negaristan: Moqadameh-I bar Jacques Lacan. M, Eslami. et al (trans.). Tehran: Rokhdad-e No. [In Persian].      (Looking Awry).
Žižek, S. 1395 [2016]. Az Neshan-e-gun-e Khod Lezzat bebarid. F, Mohammadi (trans.). Zanjan: Hezareh-e Sevvom. [In Persian].     (Enjoy Your Symptom).
Žižek, S. 1398 [2019]. Honar-e Amr-e Mota’ali-e Mobtazal Dar-bareh-e Bozorg-rah-e Gomshodeh-e David Linch. M, Eslami (trans.). Tehran: Ney. [In Persian].     (The Art of the Ridiculous Sublime).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gaze
  • Eye
  • Lost Object
  • The Other
  • Stain
استاوراکاکیس، یانی. (1392). لکان و امر سیاسی، ترجمۀ محمدعلی محمدی. تهران: قنوس.
ایگلتون، تری. (1395). پیش­درآمدی بر نظریۀ ادبی، ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.
بوتبی، ریچارد. (1384). فروید در مقام فیلسوف (فراروان­شناسی پس از لکان)، ترجمۀ سهیل سُمی. تهران: ققنوس.
بوژروویچ، میران. (1392). «مردی پشت شبکیۀ چشم خودش». لکان- هیچکاک؛ آنچه می‌خواستید دربار‌ۀ لکان بدانید اما جرئت پرسیدنش از هیچکاک را نداشتید، ترجمۀ امید نیک فرجام. گردآوری اسلاوی ژیژک. تهران: ققنوس. 231-250.
بزرگمهر، شیرین و مشگین­قلم، سحر. (1397). «بررسی هویت شخصیت­های نمایشنامۀ نفرین طبقۀ گرسنه اثر سم شپرد براساس نظریات ژاک لکان». نامۀ هنرهای نمایشی و موسیقی، 8 (16)، 21-36.
پاینده، حسین. (1390). «عجز از بیان: قرائتی روان­کاوانه از داستان سه قطره خون». ادب فارسی تهران، 1(7)، 67-88.
چاوشیان، شهره و سخنور، جلال. (1397). «از پرهیز تا رویارویی با خیره­نگری و امر واقع؛ خوانشی لکانی از فیلم اثر بکت». نقد زبان و ادبیات خارجی، 15(20)، 65-84.
حمزوی، خسرو. (1379).  شهری که زیر درختان سدر مرد، تهران: روشنگران.
راباته، ژان­میشل. (1396). «پیش­درآمدی بر ژاک لکان». ارغنون؛ مجموعه مقالات دربارۀ روانکاوی (2)، ترجمۀ فتاح محمدی. (22)، 193-203.
راگلند، الی. (1392). «مفهوم رانۀ مرگ نزد لکان». ارغنون؛ مجموعه مقالاتی دربارۀ مرگ، ترجمۀ شهریار. وقفی پور. (26و27)، 341-382.
ژیژک، اسلاوی. (1390). کژ نگریستن؛ مقدمه‌ای بر ژاک لکان، ترجمۀ مازیار اسلامی و صالح نجفی. تهران: رخداد نو.
ژیژک، اسلای. (1395). از نشانگان خود لذت ببرید، ترجمۀ فتاح محمدی. زنجان: هزاره­ی سوم.
ژیژک، اسلاوی. (1398). هنر امر متعالی مبتذل دربارۀ بزرگراه گمشدۀ دیوید لینچ، ترجمۀ مازیار اسلامی. تهران: نی.
عادل، شهاب­الدین و گنجه­ای، معصومه. (1397). «ابژۀ غایب و نگاه مخاطب: ابژۀ غایب ژاک لکان و نقد روانکاوانۀ فیلم». مطالعات بینارشته‌ای ارتباطات و رسانه، 1 (1)، 124-150.
علی­نیا، اکرم و کوپال، عطاالله. (1393). «بررسی عقاید ژاک لکان در نمایشنامۀ از پشت شیشه­ها اثر اکبر رادی». دهخدا، 6 (19)، 31-50.
فینک، بروس. (1397). سوژۀ لکانی میان زبان و ژوئیسانس، ترجمۀ علی حسن­زاده. تهران: بان.
فتح‌زاده، حسن. (1388). «اگو از دیدگاه لکان و هوسرل». گروه فلسفۀ دانشگاه زنجان، (3و4)، 102- 112.
گرین، ویلفرد. (1391). مبانی نقد ادبی، ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: نیلوفر.
مکاریک، ایرناریما. (1390). دانش­نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.
موللی، کرامت. (1388). مقدماتی بر روان­کاوی، منطق و توپولوژی، تهران: دانژه.
مولودی، فؤاد و دزفولیان، کاظم و یزدخواستی، حامد. (1388). «نقدی روانکاوانه بر شعر هملت شاملو». ادب­پژوهی، (9)، 69-87.
مولودی، فؤاد و یزدخواستی، حامد. (1391). «خوانشی لکانی از شازده­احتجاب گلشیری». ادب­پژوهی، (21)، 139-111.
مولودی، فواد و عاملی‌رضایی، مریم. (1396). «دیگری به­مثابه خود؛ ارتباط شمس و مولانا از دیدگاه ژاک لکان». ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، (17)، 96- 114.
DOI: 10.22051/jm1.2018.21631.1575
مرادی، نرگس و تسلیمی، علی و خزانه ­دارلو، محمدعلی. (1395). «خوانش شعر مرگ ناصری از منظر آرای لکان». نقد و نظریۀ ادبی، (1)، 93-115.
مرادی، نرگس و تسلیمی، علی و خزانه ­دارلو، محمدعلی. (1397). «معشوق ایده­آل، معشوق- مادر، بررسی لکانی عشق در شعر بر سرمای درون احمد شاملو». ادب پارسی معاصر، 24(1)، 207-232.
هومر، شون. (1396).  ژاک لکان، ترجمۀ محمدعلی جعفری. تهران: ققنوس.